26/04/2024
Главная / Иктисодиёт / Микрокредитлаш узи бу нима?

Микрокредитлаш узи бу нима?

Бугунги кунда Республикамиз банк тизими тадбиркорлик тузилмаларининг молиявий ресурсларидан унумли фойдаланишига хизмат килувчи амалий механизмини шакллантиришга алохида етибор каратмокда. Бюджетдан ташкари фондларнинг маблаглари хисобидан кредитлар бериш тартиби анчагина соддалаштирилди ва бундай маблаглар бугунги кунда якка тадбиркорларга хам ажратилмокда. Бу тартиб тадбиркорликни ендигина бошлаётганларга микрокредитлар бериш тугрисидаги янги коидалар билан тулдирилди.

2-1

Микрокредит деганда кредит бериладиган кундаги биржадан ташкари валюта бозори курси хисобида 5000 (беш минг) АКШ долларига еквивалент микдоридан ошмайдиган хажмда миллий ёки чет ел валютасида бериладиган кредитлар тушунилади.

Микрокредитлаш билан, одатда, жахон тажрибасида кредит уюшмалари ёки жамиятлари, банк хисобланмаган ташкилотлар шугулланади. Марказий банк бошка мамлакатлардаги тажрибаларни урганиб чикиб, манфаатдор идоралар билан биргаликда «Кредит кооперативлари тугрисида»ги Конун лойихасини (2000 йил январ) ишлаб чикди. Бу лойиха хозирги пайтда халкаро експертлар томонидан куриб чикилмокда.

Марказий банк янги конун кабул килингунга кадар ва вактдан ютиш максадида «Тижорат банклари томонидан кичик ва урта бизнес субектлари, дехкон ва фермер хужаликлари, якка тартибдаги тадбиркорларни барча молиялаштириш манбалари хисобидан миллий ва чет ел валютасида микрокредитлаш тартиби» ни ишлаб чикди. Ушбу тартибнинг 1,4 бандида: «Микрокредитлар факат Узбекистон Республикаси резидентларигагинаберилади»,дейилган.

Тижорат банклари микрокредитларни карз олувчиларга шартнома асосида 3 йилгача булган муддатга берадилар. Кредитлар мижознинг талаб килиб олинадиган депозит хисоб раками жойлашган манзил буйича берилади.

Микрокредитларнинг 50 фоизигача микдори, 1,5 йил (18 ой) гача булган муддатда кайтариш шарти билан накд пулда берилиши мумкин.

Банкларга уз даромадлари хисобидан махсус микрокредитлаш жамгармасини ташкил килиш тавсия етилади.   ’

Микрокредитлар карз олувчиларга куйидаги максадлар учун берилади:

  • кичик(мини) ускуналарни харид килиш;
  • хусусий ишлаб чикаришни ривожлантириш ва кенгайтириш, шу жумладан, уруглик, чорва моллари, ёш чорва моллари, парранда, ем-хашак ва омухта ем, ветеринария дори-дармонлари, усимликларни химоя килиш кимёвий воситалари ва минерал угитларни сотиб олиш;
  • хом ашё ва материалларга бирламчи ишлов бериш;
  • мехнат куроллари, хом ашё, ярим тайёр махсулотлар ва ёрдамчи ашёларни харид килиш;
  • халк бадиий хунармандчилиги ва амалий санати буюмларини ишлаб чикариш;
  • хунармандчиликни ривожлантириш, уй мехнати (касаначилик) ни ташкил килиш;
  • сервис хизмати ва маиший хизмат курсатишни ривожлантириш;
  • согликни саклашни ривожлантириш;
  • сайёхлик (туризм) сохасини ривожлантириш;
  • кичик куламдаги ишлаб чикаришларни ташкил килиш;
  • Узбекистон Республикасининг амалдаги конунчилиги билан такикланмаган халк истемоли молларини ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш сохаси билан боглик тадбиркорлик фаолиятининг бошка турлари.

Микрокредитлар куйидаги максадларга берилиши мумкин емас:

  • илгари олинган кредитларни ёки бошка хар кандай карзларни коплаш;
  • тамакичилик ва спиртли ичимликларни ишлаб чикариш;
  • савдо-воситачилик фаолиятини амалга ошириш;
  • фойдаланилмайдиган шахсий мулкни ишлаб чикариш максадларида харид килиш.

Микрокредитлардан фойдаланганлик учун фоиз ставкалари микдори карз олувчи ва банк уртасидаги узаро келишувга кура кредит шартномаси асосида, аммо Марказий банк томонидан расмен урнатилган кайта молиялаш ставкасидан юкори булмаган микдорда белгиланади.

карзга ва фоизга олиш учун микрокредит

Республикамизда иктисодий усишни таминлаш, янги иш уринларини яратиш максадида микрокредитларга кенг етибор каратилмокда.

2006 йилда махсус “Микрокредитбанк” ташкил етилди. 20072008 йилларда ушбу банк активлари микдори 3.5 баробар, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни кредитлаш хажми 4 баробарга ошди ва бу максадларга 150 млрд сумдан ортик маблаг йуналтирилди.

Президент Фармони асосида “Микрокредитбанк” устав жамгармаси 72 млрд сумга ошириш ва унинг хажмини 150 миллиард сумга етказиш хакида карор кабул килинди.

Президентнинг 2008 йил 10 ноябрдаги ПФ-4051 сонли Фармонига асосан Микрокредитбанк фоиз ставкалари бошлангич сармояни ташкил етишга 5 фоиздан 3 фоизга, айланма маблагларни тулдириш учун 14 фоиздан 7 фоизга ва микролизинг хизматлари учун 7 фоиздан 5 фоизгача туширилди

Махсус микрокредитлаш жамгармаси маблаглари хисобидан бериладиган микрокредитлар буйича имтиёзли фоиз ставкаларини белгилаш тавсия етилади.

  • Микрокредит олиш учун юридик шахс макомини олмасдан фаолият курсатаёттан якка тартибдаги тадбиркорлар ва дехкон хужаликлари томонидан банкка куйидаги хужжатлар такдим етилади:
  • суралаётган микрокредит микдори курсатилган кредит аризаси;
  • кредитни кайси максадга ишлатилиши курсатилган бизнесрежа.

Бундан ташкари, якка тартибдаги тадбиркор ёки дехкон хужалиги бошлиги уз паспортини шахсан курсатади ва паспорт нусхаси кредит йигмажилдига тикиб куйилади.

Кредитнинг кайтарилмай колиш хавфининг олдини олиш максадида карз олувчи банкка куйидаги таминот турларидан бирини такдим етиш хукукига ега:

  • мулк ёки кимматли когозлар гарови;
  • банк ёки сугурта ташкилоти кафолати;
  • учинчи шахснинг кафиллиги;
  • сугурта компаниясининг карз олувчининг кредитни кайтара олмаслик хатарини сугурта килингани тугрисидаги сугурта полиси;
  • фукаролар йигинларининг махалла, кишлок, овул кенгашлари кафиллиги.

Банклар, узлари билан доимий алокага ега, банк хисоб ракамида мунтазам пул окими мавжуд булган, яхши обру ва кредит тарихига ега карз олувчиларга бланкли (ишончли) микрокредит бериш хукукига егадирлар.

Микрокредитларнинг кайтарилиш таминоти шаклларндан бири сифатида мол-мулк гарови хизмат килади. Узбекистон Республикасининг «Гаров тугрисидалги Конунига мувофик, муомаладан чикарилган буюмлардан ташкари, хар кандай мулк, шу жумладан, буюмлар ва мулкий хукуклар (талаблар), кимматбахо буюмлар, заргарлик буюмлари, еркин айирбошланадиган валюта ва бошкалар гаров предмети булиши мумкин.

Кредит хисобига сотиб олинган мулк, унинг кийматининг 80 фоизи микдорида мазкур кредит буйича гаров предмети булиб хизмат килиши мумкин.

Кафиллик банк-бенефисиар фойдасига карз олувчи ва кафил уртасида тузиладиган ёзма шаклдаги кафиллик шартномаси билан расмийлаштирилади. Фукаролар йигинининг махалла, кишлок, овул Кенгаши, кафиллик шартномасига мувофик, карз олувчининг мажбуриятлари буйича уз мулки билан жавоб беради.

Кредит сураб берилган аризанинг банкка келиб тушган кундан бошлаб, ушбу ариза буйича банк томонидан хулоса бериш муддати 5 иш кунидан ошмайди.

Кредит шартномаси тузилганидан сунг кредит булими ходими, муддати ва фоиз ставкасини курсатган холда, ссуда хисоб ракамини очиш тугрисида бухгалтерияга курсатма беради.

Микрокредит бериш тугрисида карор кабул килинган вактдан бошлаб карз олувчига кредит варакачаси очилади ва унинг ёрдамида кредит устидан назорат амалга оширилади.

Кредит мижознинг талаб килиб олингунча депозит хисоб раками жойлашган манзили буйича берилади. Кредитлар алохида ссуда хисоб ракамини очиш ва ушбу хисоб ракамидан карз олувчининг тулов топширикномалари асосида моддий-товар бойликлар учун накд пулсиз утказиш йули билан ёки микрокредитнинг 50 фоизгача микдорида накд пул шаклида, пул чекларини тулаш йули билан берилади.

Накд пул шаклида берилган микрокредитларни кайтариш ва уларнинг фоизларини тулаш мажбурий тарзда банк кассасига накд пул топшириш йули билан амалга оширилади.

Юридик шахс макомини олмасдан фаолият курсатаётган якка тартибдаги тадбиркорлар ва дехкон хужаликларига берилган микрокредитлар кредит ажратиш муддатига караб мос равишда 12601 «Якка тартибдаги тадбиркорларга берилган киска муддатли ссудалар» ва 13801 «Якка тартибдаги тадбиркорларга берилган урта муддатли ссудалар» баланс хисоб ракамларида хисобга олинади.

Алохида ссуда хисоб ракамлари буйича берилган микрокредитлар буйича кредит булими ходимининг фармойишига кура муддатли мажбуриятномалар расмийлаштирилади ва улар кредитлаш муддатларига караб, тула кайтарилгунига кадар 91901 «Карз олувчиларнинг киска муддатли ссудалар буйича мажбуриятлари» ва 91903 «Карз олувчиларнинг урта муддатли ссудалар буйича мажбуриятлари» номли, кузда тутилмаган шароитлар хисоб ракамларида хисобга олинади. Кайтариш муддатлари пул окимининг келиб тушиш истикболига караб, бир неча боскичда коплашни кузда тутувчи жадвал шаклида такдим етилиши мумкин.

Кайтариш муддати етиб келганда ва карз олувчининг пул маблаглари мавжуд булмаган такдирда, кредит муддати утган ссудалар хисоб раками оркали ундириб олишга такдим етилади, у буйича муддатли мажбуриятномалар еса 2-картотекага жойлаштирилади.

Тижорат банклари кредитдан фойдаланишнинг бутун муддати давомида доимий мониторинг амалга оширилади ва у карз олувчи томонидан унинг лойихаси ва кредит шартномаси шартларининг амалга оширилишига хар томонлама кумаклашишга каратилган булиши лозим.

Мониторинг жараёнида банкка берилган гаров холати ва кредитдан самарали хамда максадли фойдаланиш буйича жойларга бориб текширувлар утказиб турилади. Берилган кредитдан бошка максадда фойдаланганлик холати аникланганда, банк кредит шартномасида берилган тартибда, кредитнинг максадга номувофик ишлатилган кисмини карз олувчининг талаб килиб олингунча депозит хисоб ракамидан муддатдан олдин ундириб олиш хукукига ега.

Карз олувчи томонидан асосий карзни ва унга хисобланган фоизларни кредит шартномасида келишилган муддатда кайтарилмаса, банк Фукаролик кодексининг 280-моддаси иккинчи кисмига мувофик мустакил равишда, судга мурожаат килмасдан, гаров предметини тасарруф килиш хукукига ега булади.

Тижорат банклари уз Низомларига ва валюта операсияларини амалга ошириш учун уларга Узбекистон Республикаси Марказий банки томонидан берилган лисензияда курсатилган хукукларга мувофик равишда факат уз ишлаб чикариш фаолияти учун республикада ишлаб чикарилмайдиган асбоб-ускуналар, хом ашё ва бутловчи кисмларни импорт йули билан харид килиш учун чет ел валютасида микрокредитлар беришлари мумкин.

Тижорат банклари томонидан чет ел валютасидаги микрокредитлар уз кредит ресурслари ва четдан жалб килинган кредит маблаглари, шу жумладан, хорижий банкларнинг кредит линиялари хисобидан амалга оширилади.

Чет ел валютасидаги микрокредитлар банклар билан карз олувчилар уртасида тузиладиган кредит шартномаларидан белгиланадиган тижорат шартлари асосида накдсиз шаклда берилади.

Чет ел валютасида берилган кредитлар буйича фоизларнинг тулови, тулов санасидаги биржадан ташкари валюта бозори курси буйича миллий валютада амалга оширилади. Асосий карз.чи тулаш чет ел валютасида амалга оширилади, карздорнинг чет ел валютасидаги хисоб ракамида маблаг мавжуд булмаган такдирда тулов санасидаги биржадан ташкари валюта бозори курси буйича миллий валютада туланиши мумкин.

Яна маълумот

risk

Рискларни аниклаш тартиби

Банк амалиётида мухим муаммолардан бири бу банк рискларини бахолашдир. Уни тугри бахолаш, унинг руй беришини …