Home / Madaniyat / Bolalarda nafas olish organlarini tekshirish

Bolalarda nafas olish organlarini tekshirish

ANAMNEZ

Kasal bolani o’zidan yoki uni ota – onasini so’rab aniqlashda, bolani ilgari o’tkazgan nafas yo’li kasalliklari tug’risida, ob -havo o’zgarishidan sovuq qotish faktori, infeksion kasalliklar yoki tuberkulyoz bilan og’rigan bolalar bilan aloqada bo’lgan, bo’lmagaligi tugrisida surishtiriladi

KASALNI KO’RIKDAN O’TKAZISh.

Bemorni ko’rikdan o’tkazishda, uning xolati, es – xushi, fel atvoriga, yuz ko’rinishiga, qanday nafas olayotganiga (og’iz yoki burun orqali), tashqi ko’rinishida nafas olish azolari kasalliklariga xos belgilar mavjudligiga ahamiyat beriladi. Bemorda harorani ko’tarilishi bilan bir qatorda ko’karib okdrmshlik, bo’shap1ishlikning aks etib turishi, nafasni tezlashib, bunda burun qanotlarini ishtiroki va xar nafas olganda kengayishi ko’pincha bronxopnevmoniyaga xos bo’ladi. Odatda bronxopnevmoniyada nafasni o’zgarishida – taxidispnoe ko’karishlikka nisbatan birinchi o’rinda turadi. Kasallikni engil xilida ko’karishlik bo’lmasligi ham mumkin. Kasallikning ogir xolida ko’karishlik ogiz va burup, yuzga tarqalgan bo’lib, bu ayniqsa, nafas qisishida zo’rayadi. Ko’pincha engilgina ko’karishlik ogiz, burun atrofida kuzatilib, bu bola yig’laganda va baqirgapda kuchayadi.

stati-anemiya-u-detej-5c8x49Chakalok va 2- 3 oylik bolalarda og’iz burchagidap yoki til ostidan ko’pik sifat suyuqlik ajralishi zotijam kasalligida kuzatiladi. Bunga sabab o’pka va broixlardagp ekssudat ogiz bo’shligiga chiqishi bplap boglikdir. Nafas etishmaslik qancha zo’raysa, terining ko’karishi shuncha ko’payadi va tarqalgan bo’ladi. Terining ko’karishi arterial qonining kislorodga to’yinganligi (oksigemoglabin) 95% dan kamayganda kuzatiladi.

Ko’k yo’tal va surunkali o’pka kasalliklari bilan ogrigan bolalar tashqi ko’rinishiga yuzni va qovoklarni oqarib salqigan, opp shilliq qavatlarini ko’kargap,  teri  vena  kon tomirlaripi bo’rtib turishi,  hamda  ko’z  shillik, va teri osti qavatiga qon quyilishi xosdir.

Burunni tekshirishda ona yoki xamshira qo’li bilan choyshabga o’ralgan bolani tizzasida ushlab o’tiradi. Vrach bola boshipi orqaga tashlagan xolda, burun uchidap ko’tarib, burun bo’shlmgini ko’zdan kechiradi. Burup shilliq qaiati yallig’lanishida seroz, shillikli, shilliq yiringli, gemorragik suyuklik ajralishi mumkin. Rinit ko’pincha o’tkir respirator virus infeksiyasida kuzatiladi.

Yo’tal – nafas olish azolari kasallanganligining asosiy belgilarndan hisoblanadi, shuning uchun yo’tal bor yo’kligini va uning xarakterini aniklash kerak. Qo’pol it vovullaganiga o’xshagan, “xuddi bochkaga” yo’talgandek yo’tal laringitda va haqiqiy krupda bo’ladi. Qiynaydigan quruq yo’tal – faringitda, traxeitda va bronxitning boshlanishida uchraydi. Bronxit tuzalayotganida yo’tal xo’l bo’ladi va balg’am chiqishi kuzatiladi. Kalta ogrikdi yo’tal – plevritda uchraydi. Vaqti – vaqti bilan bo’ladigan yo’tal, yani xurujli (paroksizmal yo’tal) ko’k yo’talda bo’ladi. Bunda yo’.tal paytida nafas olish cho’zilgan bo’ladi, bemor yuzlari qizarib ketadi va qusib yuboradi. Bitonal yo’tal, yani 2 o’zakli – biri qo’pol yugon, ikkinchisi esa ingichka bo’ladi, bunday yo’tal – bronxial limfa beilarining kattalashganida uchraydi (chunki bezlar kattalashib traxeyaning 2 ga bo’lingan sohasini qitiklaydi). Bunday yo’tal teberkulyoz bronxoadenitida, limfa sarkomada, leykozda kuzatiladi.

Yo’talganda ko’p balgam ajralishi, kichik yoshdagi bolalarda o’pka abssessi yoki kistani yorilib bo’shashida bo’lsa, katta yoshdagi bolalarda bronxoektaziya bilan kechuvchi surunkali pnevmoniyada kuzatiladi.

Bemorni tekshirishda uning ovoziga ham etibor berish kerak, chunki ovoz halkum va ogiz paylari shikastlanganda o’zgaradi. Bolalarda laringit ko’pincha nafas olishiing qiyinlashuvi krup bilan kechadi. Krup xaqiqiy va soxta bo’lishi mumkin. Xaqiqiy krup difteriyada paydo bo’lib, bunda ovoz paylarni krupoz yalliglanishi va plenkaga uralishi kuzatiladi. Soxta krup – ko’pincha o’tkir respirator virus chnfeksiyasida kuzatilib ovoz paylari os gida shish paydo bo’ladi. Soxta krup odatda to’satdan, xaqiqiy krup esa asta se kip boshlanadi. Dimogida manqalanib gapirish surunkali murtak bezlarini yallig’lanishida, burun bezlarini kattalashishi – adenoidlarda, “buri tanglayda”, halkum orasida yumshoq tanglay paralichida (difteriya asoratida) uchraydi. Yugon past ovoz va xirillab nafas olish miksedemada uchraydi.

Bemorni tekshirishda burun kanotlarining kengayishi nafas olganda yordamchi muskullarning ishtirok etishi nafas qisilishining mavjudligidan dalolat beradi. Nafas kisishi gipoksemiya, giperkapniya, konda, miyada chala oksidlangan moddalar egilishida, asidozda kuzatiladi.

Bemorni tekshirishda upipg ogzi xalkum va bodomcha bezlar xolptpga ahamiyat berish kerak (buni bolaning bezovta ko’ymaslik maqsadida tekshirish nihoyasida o’tkazgan makul). Odatda maktabgacha bo’lgan bolalarda limfatik to’kimalar, bodomcha bezlarni giperplaziyasi kuzatilib turadi. Ko’pipcha bolalarda har xil turdagi anginalar uchraydi. Kataral anginada xalkum bodomcha bezi yalliglapishidan qpzargan, bo’rtgai, shishgan bo’ladi. Fallillnr anginada kattalashgan, shishgan bodomcha bezlari yuzaspda mayda omiiii ko’rinishdagi qarashlar paydo bo’ladi. Lakunar anginada yallshlashpp darajasp ko’paygan bo’lib, bodomcha bezi yuzaspdagi chuqurchalarni qoplagap bo’ladi. Xalkum difteriyasida bodomcha bezlarida xira kulrang ko’rinishdagi narda paydo bo’lib, bunda qizarishlik meyorida bo’ladi. Parda ko’chirilsa, shilliq qavatda qon oqishi kuzatiladi. Skarlatinada angina har xil kechishi mumkin. Kasallikning engil hilida oddiy angina ko’rinishida katiy chegaralangan qizarishlik bilan kechsa, og’ir xilida shilliq qavatining nekrozi bilan (nekrotik angina) kechishi mumkin. Flegmanoz anginada yallig’lanish atrof tuqimalarga keng tarqalgan bo’ladi. Bunda bazan bodomcha bezi abssessida, bez bir tomonlama shishib, kattalashib, chaynov muskullarining spazmi natijasida bola ogzini ocholmay qolshni mumkip. Burun qalkum bodomcha bezlarining patologik giperplaziyasida, xoanalar yo’llari bekilishidan, nafas olish qiGppshashib bola ogiz orqali nafas olishga majbur bo’ladi. Natijada bemorda adenoidga xos belgilar (yuzini oqarib bir oz shishishi, salqiganligi, yukori lab ko’tarilgan, ogizni ochiq bo’lishi, pichillab gapirish, eshitish qobiliyatini buzilishi) paydo bo’ladi.

Ko’krak qafasini ko’zdan kechirganda uning shakliga (suyak sistemasiga karang), nafas olishda uning har ikkala bo’lagini bir xilda ishtirok etishiga ahamiyat beriladi. Plevritda, tuberkulyoz bronxoadenitida, o’pka atelektazida, surunkali pnevmoniyami bir tomonda ko’prok kuzatilishida, shu tomonda ko’krak qafasini nafas olishda orqada qolishi kuzatiladi. Bronxial astmada, o’pka emfizemasida ko’krak qafasi maksimal nafas olgan holatdagi (bochkasimon) ko’rinishida bo’ladi, ekssudativ plevritda jarohatlangan tomonda ko’krak qafasi ko’tarilishi, surunkali pnevmoniyada esa cho’kishi kuzatiladi. Chaqaloq bolalarda ko’krak qafasini ko’tarilgan bo’lib qolishi – pnevmotoraks, pnevmomediastenumda kuzatiladi.

Qoburg’alar oraligini diafragmaga birikkan erini nafas olganda bir oz ichga bogishi 3 oygacha bo’lgan bolalarda norma hisoblanib, undan kattalarda qoburkalar yumshokligida (raxit) yoki inspirator nafas kisishi bilan kechuvchi iafas yo’llari kasalliklarida- kuzatiladi. Bu holatni kuchli darajada bo’lishi stenotik nafas olish kruppda kuzatiladi.

Ko’krak qafasini siljib xarakaglanishi (ekskursiyasi) santimetr lentasi yordamida, tinch holatda, maksimal nafas olganda, maksimal nafas chiqarganda o’lchanadi. Bunda santimetr lentasi oldinda ko’krak bezi, orkdsan kurak suyagi burchagiga qo’yiladi.

Tekshirishda nafas olishning tipiga axamiyat beriladi. Erta yoshli bolalarda normada qorip tipi nafas olishi kuzatilib, bu ugil bolalarda o’zgarishsiz qoladi. Qiz bolalarda esa 5- 6 yoshlikdan ko’krak tipi nafas olishi kuzatpladi. Ko’krak qafasi ekskursiyasini pasayishi o’pkani o’tkir shishida, bronxial astmada, o’pka fibrozida, diafragma osti abssessida, qovurgalar aro nevral! iyada kuzatiladi.

Tekshirishda yana nafas olishning ritmsha va soniga etibor berish kerak. Kuzatish mumkin bo’lgap havo etishmaslshida, nafas olish sonini ko’krak qafasining harakatidan osongina sanash mumkin. Katta bolalarda sanashni bolaga sezdirmasdan,- yaxshisi uxlab yotganda bolada sekingina qo’lni ko’kragiga yoki qorniga ko’yib yoki stetoskop yordamida bajarish mumkin. Erta yoshli bolalarda smetoskoppi varonkasimon uch qismini bolaning burnini oldiga kelshrib bir dakika i ch id a nafas olish sapaladi.

Nafas olishning tezlashishi – taxipnoe deyiladp. Nafas olishnish tezpashpshi kuyidagi holatlarda kuzatpladp: 1) hayajonlanganda, 2) ogir ish bajarganda, 3) tana harorati ko’tarilganda, 4) nafas olish organlari shikastlanganda, 5) yurak qon tomir sistemasi kasalliklarida, 6) kam qonlikda.

Nafas olishning sekinlashuvi – bradipnoe. Bolalarda nisbatan kam uchraydi. Masalan, koma holatlarida (uremiyada), zaxarlanishda (masalan, uyqu doridan), miya bosimining ko’tarilib ketishida, chaqaloklarda distress sindromni terminal bosqichida kuzatiladi. Normada nafas olish soni bilan pulsning o’rtasidagi nisbat 1 yoshda 1: 3,5 ga, 1 yoshdan kattalarda 1: 4 ga tent. Nafas olish organlari shikastlananda bu farq o’zgarib, 1: 2 yoki 1: 3 ga tenglashadi.

Bemor nafas olganda yordamchi muskullari ishtirok eta boshlashi, nafas olishni qiyinlashganidan, nafas qisish boshlanganidan dalolat beradi. Nafas qisilishini formalari:

  1. inspirator nafas qisishi
  2. ekspirator nafas qisishi
  3. aralash nafas qisishi
  4. Shika nafas qisishi

Inspirator nafas kisishi – yuqori havo yo’llarining torayishi va ingichkalanishida (kruppda, yot jism, o’sma yoki shish paydo bo’lganda, traxeya, bronxni tugma torayishida, orqa tomoq abssessida va b.lar) kuzatilib, bunda havo olish ogirlashadi. Bunda burun qanotlarining taranglashishi, koburg’a oraligining, oshqozon atrofining, umrov sohasining yarim chuqurchasining ichiga tortilishi kuzatiladi.

Ekspirator nafas qisishida nafas chiqarish qiyinlashadi. Ko’krak qafasi ko’tarilgan holda bo’lib, nafas olishda umuman ishtirok etmaydi. Nafas chiqarash qorin tugri muskullari ishtirokida, bazan xushtaksimon ovoz chiqarish bilan kechadi. Nafas chiqarish esa sekinlik bilan davom etadi. Bu emfizemada, bronxial astmada, astmatik bronxitda kuzatiladi.

Aralash nafas qisishda nafas olish va chiqarish kiyinlashadi. Nafas olish prosessi bunda odatda tezlashadi. Bunday xolat ko’shina kasalliklarda kuzatiladi: xar xil xajmdagi bronxlarping shikasglapipshda, ppevmoniyada, bronxitda kuzatiladi.

Shika nafas qisishi – ekspirator “pishillash” bilan kechib, bu tuberkulyoz infiltrati yoki limfa tugunlarini, o’pka ildizi, bronxlarning pastki qismini bosishdan paydo bo’ladi. Bunda nafas olish jarayonida xavo to’siksiz o’tadi. Kichkina bolalarda xurrak otganga o’xshash nafas tugma sifilisga xos bo’ladi.

Bolalarda nafas olish ritmi har xil bo’lishi bilan farq qiladi. Chuqur bo’lmagan nafas olish harakatlarini chuqur nafas olish harakatlari bilan almashinishi nafas olishning markaziy boshkaruvini funksional etishmasligi bilan boglik bo’ladi. Rigmning Cheyn – Stoke, Biot, Kussmaul pshlarida o’zgarishi pafas oLishning ogir darajadagi buzilganlipshi kursa kit.

Cheyn – Stoke tipida nafas olishda nafas olish ozpsha nauzadan keyin tiklapadi. Nafas olish chuqurligi har nafas olganda kattalashmb, ritmi esa tezlashib boradi va nafas olish cho’qqisiga chiqqandan keyin pafas olish asta -sekin sekinlashib boradi va nihoyat bir qaicha muddatga go’xchaydi.

Biot tipida pafas olish – Cheyn – Stoke nafas olipshdap fark. kilib, bunda tanaffusdai oldin va keyip nafas olish xarakatlarini tugatib  va

boshlapishi sekin – asta bo’lmay tusatdan bo’ladi. Cheyn – Stoke tipida nafas olishi meningitda, epsefalntda, morfin yoki boshqa toksinlar bilan ogir ?axarlanishda kuzatiladi. Bnot nafas olishi o’tkir va surunkali miya kon aylanishi etishedasligida kuzatiladi.

Kussmaul tipida nafas olish “quvilgan hayvon” nafas olishini eslatib, bunda nafas olish faqatgina nafasning tezlashishi va chukurlashishi bilan ajralib qolmasdan odatdagi tanaffus (pauza) yo’kligi bilan xarakterlanadi. Bunday nafas olish nafas olish buzilishining og’ir xilida uchraydi.

TUGMA STRIDOR.

Bolalar nafas olganda bazan chiyillagan shovqin eshitilib, bu mushuk xirillashiga, kaptar gurullashiga, tovuq qoqoglashiga o’xshab ketadi. Bu shovqin bola hayajonlanganda, yo’talganda, yig’laganda kuchayib, issik xonada, uxlaganda, tinchiganida kamayadi. Bolaning umumiy ahvoli deyarli o’zgarmaydi. Kasallikni ko’pchilik mualliflar xiqildoq tashqi xalkasining cho’michsimon togaylarini anomal taraqqiy etishi bilan bog’lashadi. Stridor bola tug’ilgandan keyin tezda boshlanib, 2- 3 yoshlarda yo’qolib ketadi. Bolada stridor kuzatilganda ayrisimon bezning kattalashmaganligiga, bronxoadenid, tug’ma yurak nuqsoni yo’kligiga ishonch xosil qilish lozim bo’ladi.

PALPASIYa.

Ko’krak qafasi palpaiyasi avvalam bor ko’rish natijalarini aniklashga imkon beradi. Palpasiya ikki qo’lda o’tkaziladi. Qo’l kaftini o’rganilayotgan sohaga simmetrik qo’yiladi. Bunda teri qalinligini, ko’krak qafasi og’riklarini, elastik yoki rezistent (qarshilik ko’rsatish) xolatini, ovoz titrashini aniklanadi. Shikastlangan tomonda ko’krak qafasi terisining qalinlashishi ekssudativ plevritda kuzatiladi (Filatov simptomi). Ko’krak qafasida og’riq quyidagi xolatlarda kuzatiladi: ogrikdar ko’krak qafasining yuza yoki chuqur qismidan – plevradan bo’lishi mumkin, ko’krak qafasini yuza qismidagi ogrikdar ko’krak qafasining yumshoq to’qimalari shikastlanishida, zotiljamda, qovurg’alar orasi muskullari va nervlari shikastlanganda, qovurgalar va ko’rak shikastlaganda kuzatiladi.

Ko’krak qafasining chukur kismidagi plevral ogriq nafas olganda va chpqarganda kuchayib, ko’krak osti soxalariga beriladi. Agarda ko’krak kafasi siqplsa okriq kamayadi. Ogrsyopap ‘yumopga gavda bukilsa, okrik kamayadi, nevralgiyada esa aksincha kuchayadi. Ko’krak qafasini rezistentlik xolatini aniklashda, bolani old va orqa yoki yon tomonidan kaft bilan siqib tekshiriladi. O’pka to’qimasini qalinlashib qolishida ekssudativ plevritda, o’sma paydo bo’lganda qarshilik ortadi.

Ovoz titrashi (iremitus vokalis) – bu ko’krak qafasining bir xil joylarida ikki tomondap ko’llarni qo’ygan xolda tekshiriladi. Bunda kasal ko’krak qafasini harakatga keltiruvchi r – tovushli so’zlarni aytadi (traktor). Esh bolalarda – ovozni titrashi unipg yiglayotgan yoki qichqirayotgan paytida tekshiriladi. Normada soglom bolalarda ko’krak qafasining bir xil joylarida ovozli titrash bir xil kuch bilan seziladi. Patologik xolatlarda ovoz chitrashi ko’paygan, pasaygan yoki umuman yo’qolishi mumkin. Ovoz titrashi o’nka to’qimasi qalinlashganda, hamda o’pkada bo’shliq paydo bo’lganda kuzatiladi. Semirib ketilganda, bronx yo’li berkilganda, o’pka atalektazida ovoz titrashi susayadi.

PERKUSSIYa.

Bunda asosan bolaning to’fi xolatda, yani ko’krak qafasining to’fi simmetrik joylashishiga ahamiyat berish kerak. Agar ko’krak qafasi noto’fi xolatda bo’lsa, uping simmetrik sohalarida perkussiya tovushi bir xil bo’lmay, yaiglish xulosaga kelib qolish mumkin. Xali boshini ushlamagan chaqaloqlarni korni bilan yotqizib yoki bolani chap ko’lga olgan xolda perkussiya kilish mumkin. Bunda bola vrachning chap qo’lining kaftida kukragn bilap yotadi, vrachning katta barmogi bolaning chap qo’ltiq osti chuqurchasida, ko’rsatkich barmogi o’ng o’mrov suyagi ustida va boshqa barmoklari ko’krak kkafasining yon tomonida bo’ladi. 1 – 2 yoshdagi bolalarni yaxshisi stolga qo’ilgan yostiqchaga yotqizib, katta bolalarni esa tik turgan xolatda perkussiya kilish lozim. Bunda ko’krak qafasi perkussiya qilinganda kasalning qo’llari oldinga qovushtirilgan bo’lishi kerak va bemor oldinga ozgina egiladi. Ko’krak oldini perkussiya qilganda bola qo’llarini tushirish kerak. Ogir kasallarni o’tirgan xolda perkussiya qilish mumkin. Perkussiya bilvosita yoki bevosita usullarda o’tkaziladi.

Bilvosita perkussiya barmokdarni barmoqqa urish yo’li bilan o’tkazilib, bunda chap qo’lning o’rta barmogi yoki plessimetr, tekshirilayotgan joyga yaxshnlab qo’yiladi. Perkussiya qilganda o’ng qo’lning o’rta barmogi bilan uriladi, bu barmoq bugimlarida yarim bukilishi va boshqa barmokdarga tegmasligi kerak. Perkussiya qisqa va faqat qo’lning barmoq qismi bilan bajarilishi shart. Bolaning ko’krak kafasi elastikligini xisobga olgan xolda perkussiya zarbi kuchli bo’lmasligi kerak. Perkussiya aniq ovozdan ovozning uzgarishiga karab baholanadi.

Bevosita perkussiya ko’rsatkich va o’rta barmoklar yordamida qovurgalarga urib ko’rnsh yo’lida o’tkaziladi. Perkussiya paytida bilak harakatlanmaydi, fakatgina tirsak va barmoklar bo’gimlari yordamida bo’ladi. Perkussiya engil urish yo’li bilan o’kazilishi kerak, chunki bunda xavoli joylardan havosiz joylarga o’tishni aniqash oson bo’ladi.

Bevosita perkussiyani Obrazsov usulida o’ng qo’ing ko’satkich barmog’i yordamida sirganib boruvchi harakat bilan xam o’tkazish mumkin. Bunda sezish orqali to’qimalar qarshiligining o’zgarishi baxolanadi. Perkussiyaning bu metodi asosan erta yoshdagi bolalarni tekshirishda ko’llanadi.

. Perkussiya solishtirma va topofafik perkussiyalarga bo’linadi. Solishtiruvchi perkussiya – ko’krak qafasining simmetrik joylarida o’tkaziladi. O’pkaning hamma joyida xam xar doim bir xil tiniq, iloji boricha past tovush eshitilavermaydi. O’ng tomonda jigar bo’lganligi uchun perkussiya ovozi ancha kalta, chapdan old tomon pastki kismida odatda timpanik tovush eshitiladi. Bu erda Traube maydoni jolashgan. O’pkada xar xil patologik xolatlar vujudga kelganda perkussiya ovozining o’zgarishi xar xil bo’ladi.

Topofafik perkussiya vosptasida o’pka va uning bo’laklari, o’pka tepa cho’kkisi cheifalari aniklanadi. Upkaning perkussiya yo’li bilan topografik chegaraspp aniklash uchun barmok, – plessimetrni qovurgaga parallel qo’yiladi, ko’rak suyaklari orasidagi soxa esa umurtqaga iarallel ko’yiladi.

Har xil yoshdagi bolalarda o’pkaning tepa cho’qki chegarasi turlicha bo’ladi. Bunipg uchun barmok – plessimetr o’mrov suyagi ustiga qo’yiladi va bunda sternokleidomastoideus muskulining tashki kirrasidan yukoriga perkussiya qilib, toki perkussiya tovushini bo’gila boshlashi paydo bo’lguncha boriladi. Normada bu masofa o’mrov suyaginiig urtasmdan 2-4 sm masofada joylaipan bo’ladi. Belgipi barmoq plessimetrda aiiq tovush eshitilgap chegarasiga qo’yiladi. Orqadan plessimetr spinaskapula ga qo’yiladi va 7 bo’yin umurtqasiga. qarab perkussiya qilib boriladi. Butila boshlagan tovush paydo bo’lgan zahotiyok perkussiya to’xtatiladi. Normada orkadan o’pka cho’qqispshshg balandligi 7 bo’yin umurtqasining o’simtasi darajasida aniklanadp.

Krening maydoni kengligini anikdash. Kreking maydopi elkadan bo’yingacha boradigan eni 4 – b sm bo’lgan aniq tovush chizigiii anglatadi. Barmoq – plessimetri trapesiyasimon muskulning qirrasini o’rtasiga qo’yiladi. Bu nuqtadan navbatma-navbat elkaga va bo’yinga karab tovush bo’qiqlashguncha perkussiya qilib borish kerak. Shu ikki uzoklashgan nuqtalar orasidagi aniq tovush eshitilgan masofa Krening maydoni kenligini ko’rsatadi.

Perkussiya orqali o’pkaning pastki chegaralari hamda pastki qirralarini ekskursiyasi aniklanadi.

Jadval 15.

Upkani pastki chegaralari.

Tana chiziqlari Ung o’pka Chap o’pka
Urta umrov

O’rta qo’ltiq osti

Kurak

Paravertebral

VI qovurga

USh kovurga

IX kovurga

X1-Kukrak

umurtkdsining

kiltiklik   o’simtasi

sohasida

Yurakka o’yikcha xosil

kil ad i

IX kovurga

X kovurga

XI-Ko’krak            umur

gqasishpi

kiltiklik o’simtasi sohasida

Patologik xolatda o’pka chegarasi o’zgaradi. O’pka chegarasining pastga kengayishi emfizemada va o’pkada shish bo’lganda yoki diafragmanpng pastda turganligida (korin bo’shligidagi organlarning pastga tushishida) kuzitpladi.

O’pkaning pastki chegarasi kuyidagi xollarda ko’tarilgan xolatda bo’ladi.

  1. O’pka bujmayishida (ko’prok, bir taraflama uzok cho’zilgan yalliglanishda).
  2. O’pkani gaz yoki plevradagi suyuqlik bil aylanitarilishida.
  3. Korin bo’shligidagi      bosim      xisobiga      diafragmaning      kutarilishi diafragmani   organ   bilan   yoki   suyuklik   bilan   ko’tarilishi   (jigar,    iiok, kattalashganda, gaz yoki suv yig’ilganda).

O’pkanish pastki chsgarasinp ekskursiyasi kuyidagima olib boriladi: qo’ltik osti orka va qo’ltiq osti o’rta chizigi bo’yicha o’pkaning pastki cheshrasn aniklangach, kasalga chukur nafas olib ushlab turishini iltpmos kilib o’pkaning pastki tushish nuqtasi aniklanadi (belgiki anik, tovush eshppipan joyga qo’yiladi). Huddi shunday nafas chiqarganda ham aniklanadi, bupshp uchuy kasaldan chukur nafas chikarib turishini so’raladi. Yosh bolshifda o’pka ekskursiyasini Gshklganda yoki baqirganda aniklash mumkin.

O’pka ekskursiyasiiipg kamayishi quyidagilarda kuzatiladi:

  1. O’mka to’qimasining   elastikligini   yo’qolishida   emfizema    va   bronxial
    astmada;
  2. O’pka to’qimasining bujmayishida;
  3. Yalliglanishda yoki o’pka to’qimasining shishida;
  4. Plevra pardalarvda yopishqokdik paydo bo’lganda;

O’pka harakatining umuman bo’lmasligi quyidagilarda bo’ladi:

  1. Plevra bo’shlig’ini    suyuqlik    (plevrit,    gidrotoraks)    yoki    gaz    bilan
    (pnevmotoraks) to’lib qolishida;
  2. Plevra bo’shlig’ini butunlay bitishib ketganida;
  3. Diafragma paralichida.

Normada perkussiya qilinganda o’pkada tiniq o’pka tovushi eshitiladi. Ammo, bu tovush bazi organlar (jigar, oshqozon) yaqinida o’z xarakterniy o’zgartiradi. Patologik xolatlarda perkutor tovushi bo’g’ikdashgan, bo’gik, timpanik, kutisimon bo’lishi mumkin.

Perkutor tovushning bo’g’iklashgan yoki bo’g’ik bo’lishi patologik jarayonni intensiv kechish darajasiga bog’lik bo’lib, quyidagi xolatlarda kuzatiladi:

  1. O’pkada havo kamayganda:
  2. A) o’pka zotiljamida;

B) o’pka to’qimalariga qon quyilganda;

  1. B) o’pkada shish paydo bo’lganda;

G) o’pkada chandikdio’zgarishlar bo’lganda;

D) o’pka atelektazida.

  1. O’pkada havosiz tuzilma paydo bo’lganda:
    A) o’smalarda;

B) o’pkada bo’shliq paydo bo’lib, unda suyuklik yig’ilganda.

  1. Plevra oraligiga sugoklik yigilib qolganda.

Bazap perkussiyada o’pka tovushi nisbatan jarangliroq bo’ladi – bunga timpanik tovush deyiladi.

TimpGanik tovush quyidagi joylarda eshitiladi.

  1. O’pkaning o’zida    havo    tutgan    bo’shlik         xosil    bo’lganda    (tuberkulyoz
    kaveriasida);
  2. Abssesslar yorilganda, o’smalar yorshpanda;
  3. Bronxoektazlar xosil bo’lganda;
  4. Ppevmotoraksda.

Qutisimon tovush – bu juda baland tovush bo’lib, huddi bo’sh qutiga ur!andek tovush chiqadi – bu asosan emfizemada, o’pkada havo ko’payganda eshntiladi.

O’pkada devori silliq, katta bo’shliklar bo’lganda perkussiyada huddi megalga urganda chiqadigan tovush xosil bo’ladi. Agar shunday bo’shlik o’pkada yuza joylashib ingichka broixlar bilap birikkan bo’lsa – “darz ketgan ko’za” dan chikxip tovush ga o’xshash tovush eshitiladi.

Perkussiya orkali traxeobronxial, traxeya bifurkasiyasi, o’pka ildiz limfa tugunlaripipg xolatipp xam appqlash mumkin. Filatov piyolasi simnyumi. Bunda I-II qovurkalar oralimarida o’pg va chai tomonlan tut suyagi tomon perkussiya qilinadi. Normada perkussiya tovushini bugiklashuvi tut suyagi ustida aiiklanadi. Agarda perkussiya tovushini bugiklashuvi tush suya giga etmay eshitilsa, bunda simptom ijobiy hisoblanadi. Filatov simptomida -perkussiya tovushini bo’g’iqlashuvi to’sh suyagini dastasi sohasida kuzatiladi. Filatov va Filosofov simptomlarini ijobiy bulishi;– oldingi kuks oraligi limfa tugunlarini kattalashganini ko’rsatadi. Traxeya bronxial limfa tugunlarini kattalashishida VII bo’yin umurtqasi sohasida terining yuzakm kapillyar qon tomirlari kengaygan bo’ladi (Franko simptomi).

Korani simptomi – bunda 7-8 ko’krak umurtkasining o’tkir o’simtasi bo’ylab pastdan yuqoriga qarab bevosita perkussiya qilinadi. Normada perkussiya tovushining bo’g’ilishi kichik yoshlik bolalarda II ko’krak umurtkasida, katta yoshli bolalarda IV ko’krak umurtqasida eshitiladi. Agarda bo’gik perkutor tovush ko’rsatilgan umurtqalardan pastki sohalarda eshitilsa, bifurkasiya limfa bezlarining kattalashganligidan dalolat beradi.

Arkavin simptomi – bunda oldingi qo’ltik osti chizigidan pastdan yuqoriga qo’ltiq ostiga qarab perkussiya qilinsa, normada bu soxada bo’g’iq perkussiya tovushi eshitilmaydi. Agar eshitilsa bu bronxopulmonal limfa bezlarining kattalashganidan dalolat beradi. Bunda paravertebral chizigida o’pka ildizi sohasida ham perkussiya tovushi bo’g’iklashgan bo’ladi.

AUSKULTASIYa.

Bunda bolaning har xil o’tirgan yoki yotgan va boshqa xolatlarida eshitib kurysh mumkin. Eshitganda avvalambor nafas shovqini xarakteriga etibor berib, baholash kerak.

Yaigi tugilgan chaqaloklarda va 3-6 oylik bolalarda suet nafas olish eshitiladi. 6 oydan 5-7 yoshgacha pueril nafas olish eshitilib, bu kuchaygan vezikulyar nafas olishni eslatadi. Bunda nafas tovushi nafas olishning har ikki fazasida kuchliroq va davomlirok bo’ladi. Pueril nafas olishning paydo
bo’lishiga bronx yo’llarining torligi, qiskaligi, ko’krak qafasining elastikligi,         kichikligi hamda interstisial                     to’qimalarning rivojlanganligidan, o’pka to’qimasida havoni kam bo’lishi sabab bo’ladi. 7 yoshdan kattalarda vezikulyar nafas olish eshitiladi. Vezikulyar nafas olish «f» harfi tovushini eslatib, bunda nafas chikarish nafas olishning 1/3 qismini tashkil etadi.

Nafas olishning patologik o’zgarishi:

SUST NAFAS OLISh. Bu xilda nafas olish to’la va xolsiz bolalarda, chala tugilgap bolalarda bo’ladi: o’pka emfizemasida, o’pkaning bir qismida havo yo’li berkilib qolishi, o’pkani suyuklik (plevrit), havo (pnevmatoraks) bilan siqib qo’yishida, plevra pardasini qattiq qalinlashib ketganida, o’pka yallig’lanishining boshlang’ich va ohirgi davrlarida, alveola elastikligining buzilishida kuzatiladi.

QATTIQROQ NAFAS OLISh. Mayda bronxlarni torayishida (ularni yalliglanishi yoki spazmi hisobiga) paydo bo’lib (nafasnp kuchayishi nafas chikarish hisobiga bo’ladi) bu bronxiolit, astma xurujida kuzatiladi.

QATTIQ (DAGAL) NAFAS OLISh. Bunda vezikulyar normal nafas olishning ko’pollanishi va nafas chiqarishning chuzilishp kuzatiladi. Bu bronxitda va bronxopnevmoniyada kuzatilib, manda bropxlarnipg jaroxatlanganini ko’rsatadi. Bunday kasalliklarda yalliglapish natijasida ajralib chiqqan ekssudat bronxlar kengligini toraytiradi, bu esa shu tipdagi nafas olishga sharoit yaratadi.

BRONXIAL NAFAS. Bronxial pafas olish «X» xarfi tovushini eslatib, bunda nafas chiqarish nafas olishga qaraganda har doim kuchlirok, va davomliroq bo’ladi.

Sog’lom bolalarda bronxial nafas xiqildoq ustida, traxeyada, ko’rak suyaklari aro soxasida 3-4 ko’krak umurtqasi oraligida eshitiladi.

Patologik xolatlarda bronxial nafas olish o’pka to’qimasining qalinlashib dag’allashishida (segmentar yoki lobar pnevmoniyada, o’pka abssessida) eshitiladi.

AMFORIK NAFAS. Amforik nafas olish bronxial nafas olmiining bir turi bo’lib, u kuchli va musiqa tovushlariga o’xshagap bo’ladi. Bundam tovushni tekis bo’shlikda^ ustida (bronxlektaz va kaverna) eshitish mumkin.

XIRILLAShLAR. Uzining tabiati bo’yicha qo’shimcha shovqin bo’lib, ular havo yo’llarida suyukdik, qon, shilimiq moddalarni harakatga kelishidan xosil bo’ladi.

Xirillashlar quruq va nam bo’ladi.

QURUQ XIRILLAShLAR bronxlarning shilliq qavatida shilliq iplarning xosil bo’lishidan kelib chiqadi. Nafas olish paytida havo oqimi bu iplarni musiqa abobining toriga o’xshatib harakatga keltiradi. Boshqa xollarda shishib ketgan bronxlarning qavati havo oqimiga qarshilik ko’rsatishi natijasida tovushlarning xosil bo’lishi kelib chiqadi. Quruk xirillashlar ovozi bo’yicha xushtak ovoziga va musiqa asbobining ovoziga o’xshagan bo’lib, yuqori yoki past tovushda eshitilishi mumkin. Ular o’zgaruvchanligi bilan ajralib turadi. Ular laringit, faringit, bronxit kasalliklaridi uchraydi.’

NAM XIRILLAShLAR.

Bunda bronx va bronxiolalarda suyuklik yigilishi natijasida nafas olish va chiqarish paytida kelayotan havo oqimi pufakchalar xosil qiladi. Ovozi bo’yicha ular yonayotgan olovga tuz yoki suv pufaklarinipg yorilishipi eslatadi. Nam xirillashlar katta bronxlarda, bronxoektazda, kavernada, maydalari esa juda kichik bronxlarda (bronxiolitda) eshitiladi. Mayda pufakli xirillashlarni ahamiyati muhim bo’lib, ko’pincha ular yallig’lapish jarayonini o’pka to’qimasiga tarqalayotganidan dalolat beradi. Katta pufakli xirillashlar paydo bo’lishi asosan malum bo’lsa ham ayrim paytlarda muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Chunonchi, bunday tovushlarning katta bronxlari yo’q o’pka bo’laklarida paydo bo’lishi kaverna borligidan dalolat beradi.

O’pka yalliglanishining boshlanishi davrida va tuberkulyoz infiltrasiyalanishining bir necha turlarida, o’pka infarktida mayda xirilashlardan farkli ravishda krepitasiya eshitiladi.

KREPITASIYa.

Krepitasiya kelib chiqishiga sabab yopishib yotgan bronxiola, alveola devorlarining nafas olish paytida kirgan havo tasirida ajralishida paydo bo’ladi. Krepitasiya faqat nafas olish paytida xosil bo’ladi. Krupoz pnevmoniyada kasallikning 1-3 kunlari (krepitatio indux) ekssudatni quyilish davrida, 7-10 kunlari (krepitatio red ix) – zkssudptpp surilish davrida krepitasiya eshitilgshi.

Bolaning birinchi yashash oylarnda xirillash ko’p xollarda klyin eshitiladi. Bunga ko’krak kafaspping ekskursiyasining bushliki sabab buladp.

Яна маълумот

moloko-1024x768

Yangi tug’ilgan chaqaloqni ko’krakdan boqish

Yangi tug’ilgan sog’lom chaqaloqni kqkrakdan boqishni u tug’ulgandan sung dastlabki 30 minut ichida boshlagan makul. …