Yangi tug’ilgan chaqaloqni ko’krakdan boqish

Yangi tug’ilgan sog’lom chaqaloqni kqkrakdan boqishni u tug’ulgandan sung dastlabki 30 minut ichida boshlagan makul. Barcha sut emizuvchi hayvonlarning yangi tug’ilgan bolalari singariyangi tug’ilgan chaqaloqlardan ham dastlabki 2-2,5 soat ichida shunga uxshash deyarli bir xil harakatlarni ko’zatish mumkin. Bu xarakatlarda asosan yangi tug’ilgan chaqaloklarda (shu jumladan boshka sut emizuvchilarda ham) tugma ovqat kidiruv programmasi elementlarini, yani ona kukrak bezi surgichini axtarib topishda, ogiz va kulchalarining bir-biriga mos xarakatlarini va kukrak bezi surgichini topgandan sung uyga maxkam surib yopishib olishini va uykuga ketgunga kadar tuyib emishini kuzatish mumkin.

A.M. Widstrom fikricha yukorida keltirilgan xolatlarni yangi tugyalgan cha­kaloklarda dastlabki 120 – 150 minut ichida kuzatish mumkin. Sh\ning uchun xam yangi tugilgan chakaloklarda artib, kuritib ona korniga yalongoch xolda yotkazish va bokish tavsiya etiladi, bu esa bir tomondan oola bilan ona urtasidagi jismoniy kontaktni erta shakllanishiga olib kelsa, ikkinchi tomondan esa ona umumny axvolini tezrok tiklanishiga, xamda eng muximi onada “onalik mexrini” erta shaklla­nishiga, bu esa bolani tupigan davrdan boshlab bolani uzok vakt davomida etarli mikdordagi ona suti bilan bokishga muxim dalil buladi. Erta kukrakdan bokishnn muxim tomoni yana shundaka. bola emishi natijasida ona organizmida prolaktin va oksitosin gormonlari mikdori ortadi.

Bu gormonlar uz navbatida. bir tomondan sut xosil bulishi va ajralishini kuchaytirsa, ikkinchi muxim tomoni shundaki oksitosin bachadon sillik mushaklarini xam kiskartirib, natijada bachadondan kon ketishini oldini oladi va uning chakalok tugilgandan keynigi involyusiya vaktini tezlashtiradi. Ayni paytda ona bilan bola urtasidagi teri orkali, teri orkali va x.k. bulgan kontaktlarni kelgusida xam saklanib kolishi. onada bola par-varishiga oid koidalarni tezrok uzlashtirib olishga va tugrukxonadan chikkandan sung bolani tugri parvarishlashiga muxim omil buladi.

Yangi tugilgan chakalokni dastlabki 20-30 minut ichida kukrakdan bokish barcha tugrukxonalarda xam tabiiy bir xol sifatida kabul kilinishi shart deb uylaymiz. Tugilgandan keynigi vaktda esa malum bir soatlarda bokish bolani ozuja maxsulotlariga bulgan talabini kondirish uchun emas, balki bu kuprok tugrukxonadagi uzdisina xodimlari manfaati kuzlanib yulga. kuyilgan tadbirdir. Shuning uchun xam bolani kukrakdan emizish vakti, interzali va x.k. malum bir tartib ostiga olinmagani, yani bolani uzi emish vaktini, sut mikdorini belgilagani makulrok.

Onaning kukragidagi sut mikdoridan katiy nazar, agar bolada ochlik bilan boglik bezovtalik paydo bulsa, uni albatga kukrakdan bokish shart. Chunki, tez-tez emish xisobiga propaktin, oksitosin gormonlarining kondentradiyasini ortishiga, xamda sut bezi alveolalarini sutdan tulik bushashini xisobiga koldik kut mikdorini kamayishi, natijada bu koldik sut tarkibida aniklanadigai laktasiyani ingibisiyalovchi oksil faktorining konsentrasiyasini kam bulishi xisobiga kelgusi bokishlardagi sut mikdori ortib boradi.

Pediatrlar orasida ona va bolaning chakalok tugilgai davrdan birga bu­lishi, ularning teri kavatlari kontaktni xisobiga neonatap infeksiya tarkalishi ortadi degan tushuncha xam yuk emas. Vaxolanki, ona-bola xonasidagi mikroblar peysaji berk, yangi tugilgan chakaloklar bulimidagi mikroblar peysajidan kamrok. Ayni paytda soglom ona organizmida asosan saprofit mikroblar turkumi kuprok, ikkinchi tomondan esa mana shu mikroblarga karshi ona koni zardobida va demak, sutida xam antitelolar mavjud. Buidan kurinadiki ona va bolaning chaka­lok tugilgandan boshlab birga bulishi, yangi tugilgan chakalok terisida, oshkozon-ichak sistemasida, teri koplamida saprofit mikroblar kolonniyalarini shakllanishi uchun xam katta axamiyatlidir.

Soglom chakalokka ona sutidan bulak xech narsa (suv, utlar damlamalari, energetik komponentpar va x.k.) bermaslik kerak. Chunki ona suti bolani dastlabki kunlardai, toki u 4-6 oy bulgunga kadar suyuklik bilan va boshka barcha ozuka ingridnentlari bilan tulik taminlaydi. Suyukliklarni berilishi esa “yolgon tuklik” xissini paydo bulishiga va natijada bu esa uz navbatida xosil bulayotgai sut mikdorini kamayishiga olib kepadi. Bola kukrakni emish jarayonining avvaldagi sut tarkibida suyuklik va laktoza mikdori ortik bulsa, oxirida esa yog mikdori kup buladn. Shuning uchun xam onalarni xar bir kukrak bezini sutdan tuda bushal-gunga kadar bolani emizish kerakligiga urgatish lozim. Naxordagi sut mikdori va sifatn kunning ikkinchi yarmidagi sutdan fark kiladi. Agar naxorda sut mikdori kup bulsa kunning ikkinchi yarmida esa kam, lekin uning tarkibidagi oziklantiruvchi moddalar konsentrasiyasi baland bulishi kuzatilgan.

Tabiy ovkatlantirilayotgan bolalar sutka davomida 6-10 marta, xatto da­stlabki vaktlarda 12 martagacha emishi mumkin.

Bola emish vaktining dastlabki 2 – 3 minutida bir martalik olishi kerak bulgan sutning deyarli 50 % ni. 4-5 minutida esa 80 – 90% teng mikdordagi sutni surib oladi. Shuning uchuy bolani kukrakdan emishni 15-20 minutdan ortik vakt ushlab turilishi uchun asos yuk. Xar bir bokishda ikkala kurakdan bokish, laktasiya jaraenpga ijobiy tasir kursatadi, chunki ikkala kukrakda xam xosil bulayotgai sut mikdori bir xil ulardan birontasining tuda bushamasligi kelgusida sut myuyaorini kamayishiga olib keladi.

Bolani kukrakdan uzok emib tlrishiga asosiy sabab bu bolaga kukrak sur-gichini nokulay yoki butunlay notufi berish xam bulishi mumkin. Bu esa bolani tuimasdan uzok emishga, natijada sut bezi surgichlarini shikastlanishiga olib keladi. Shuning uchun xam xomiladorlikning oxirgi xaftalarida yoki xomila tu­gilgandan sung emizikli onalarga bolani kukrakdan tugri bokish usulini urgatib borish kerak. Bola kukrakni emayotganda uning fakat surgich soxasi emas, balki surgich uchidan 2,5 – 5 sm atrofidagi masofani fiksasiya kilsagina sutni sut sinuslardan yullariga tulik tushishini taminlandi. Bunda kukrak bezini bola emayotganda ona barmoklari orasida ushlab turishi shart emas, ushlab turish esa sut yul-fidan sutni evakuasiyasiga tuskinlik kilishi, natijada sut bezlari u yoki bu /lagini patologik kattiklashishiga olib kelishi kuzatilgan.

Sut bezlarida bola tuyib emgandan keyin kolayotgan sutni sogib tashlash shsiya etilmaydi. Fakatgina onalarga sut bezlaridagi bosimni ortishini oldini nish tavsiya etilgani makulrok, bunga esa bolann emizish yuli bilan va siyna oglar xamda tor kiyim kiymaslik yuli bilan erishiladi. Kukrak bezidan sutni egib olish esa, kachonki bolaning kuvvati kamligi, kasalligi tufayli oxirgacha ma olmasa, xamda sut bezi yullarida sut dimlanib kolsa, yoki sut xosil bulishini gimulyasiya kilish maksadlaridagina utkaziladi. Kukrak bezidai sutni sogishni ul bilan yoki maxsus sut sogib oluvchi moslamalar bilan utkaziladi. Kul bilan ogib olish sut bezi surgichlarinn shikastlanishini oldini olishda ikkinchi usullari afzalrok.

Ona bolani kukrakdai emizib bulgandan keyni sut bezi surgichlariga u yoki u malxamlar surish tavsiya etilmaydi. Aksincha bolani emizib bulgandan sung 1 – 2 tomchi sutni sogib, surgichga surib, uni kuriguncha ushlab turish va undan sung toza emshok (doka) material kuyish tavsiya etiladi. Surgichlarni xech kachon emizikli ona terini kurituvchi moddalar bilan (sovun, spirt va x.k.) yuvmasligi, artmasligi kerak, bu surgichlarni erilishiga olib keladi. Kukrak bezi soxasidagi ona kiyimlari metall yoki boshka kukrak beziga botuvchy elementlari tutmasligi kerak.

Bolani esa kukrakdai emizib bulgandai sung, sut bilai yutib yuborgan xavoni chikarib yuborish uchun uni vertikal xolda bir necha dakika ushlab turgan makulrok. Ayrim xollarda bu muolajani emizish davrida bir necha marta kaytazish mumkin va bundan keyingina chakalokni ung yonboshiga yoki korniga yotkazib kuyiladi (kaytarib chikarilgan sutni yoki bola kusganda aspirapiyani oldini olish maksadida).

Kuyidagi bolani fakat kukrakdan bokishni tugri tashkil kilish VOZ (YuNISEF 1989) tomonidan taklif etilgan 10 ta asosiy koidani keltiramiz.