25/04/2024
Главная / Иктисодиёт / Тижорат банклари тугрисида умумий тушунчалар

Тижорат банклари тугрисида умумий тушунчалар

Тижорат банклари банк тизимининг куйи бугини булиб, жисмоний ва юридик шахсларнинг буш турган пул маблагларини жалб килиш ва уларни уз номидан, туловлилик, муддатлилик, кайтиб бериш шарти асосида жойлаштириш операсияларини ва бошка банк фаолияти деб хисобланадиган барча операсияларни бажарувчи тижорат ташкилотидир.

Хозирги даврда тижорат банкларининг фаолияти жуда хам хилма-хилдир. Улар пул муомаласи ва кредит муносабатларини ташкил килишдан ташкари, халк хужалигини маблаг билан таминлаш, сугурта операсиялари, кимматли когозлар олди-сотдиси, айрим холларда воситачиликни ва мулкни бошкаришни амалга оширади. Шунингдек, маслахатчи снфатида халк хужалик дастурларини мухокама килишда иштирок етадилар, статистикани олиб борадилар.

banf-f

Тижорат банкининг мохиятини аниклаш учун уларнинг:

  1. нима билан шугулланишини;
  2. кандай операсияларни бажаришини;
  3. кандай сифатларга егалигини;
  4. узига хос хусусиятларини;
  5. асоси нима билан белгиланишини;
  6. ички тизими кандайлигини тушуниб етмок лозим.

Демак, тижорат банки тушунчаси банк фаолиятини характерловчи тасодифий саволлар йигиндиси емас, балки услуб буйича куйиладиган аник саволларни куриб чикишни талаб етади. Бундай ёндашиш банкка куйидагилар нуктаи назаридан тариф беришга асос булиши мумкин:

  1. банк ташкилот ёки муассаса сифатида;
  2. банк корхона сифатида;
  3. банк тижорат ёки савдо корхонаси сифатида;
  4. банк воситачи корхона сифатида;
  5. банк биржа агенти сифатида;
  6. банк кредит берувчи корхона сифатида.

Банкка ташкилот нуктаи назардан караш куз олдимизга бошкарув аппаратини гавдалантирса, корхона сифатида караш еса уни хар кандай корхона сингари мустакил хужалик субекти еканлигига ишонч хосил килдиради. Банк фаолиятини савдо билан киёслаш хам тасодифий емас. Хакикатан хам, банклар ресурсларни «сотиб олади», уларни «сотади», таксимлаш сохасида фаолият курсатиб, товарлар айирбошлашини амалга оширади.

Банк етарли микдорда маблаг туплаб, турли карз олувчилар талабига кура хар хил муддатли кредитларни танлаш имконини хосил килади. Бу холда банк икки субект карз берувчи ва карз олувчи уртасида воситачн ролини уйнайди. Лекин шуни кайд килиш лозимки турли воситачилар бир катор хизмат турларини: юридик, комиссион, почта каби хизматларни бажаришлари мумкин. Лекин бу билан улар банк була олмайдилар. Банк воситачи сифатида бир катор оддий воситачилардан фарк килувчи, яни хам карз берувчи, хам карз олувчи хамда улар уртасида алока богловчи, шунингдек, хисоб-китоблар воситачисидир.

Банкнинг муомала сохасидаги фаолияти билан боглик биржа агенти сифатидаги тасаввурлар 20-йилларда пайдо булган. Бунда банклар мустакил равишда биржа операсияларини амалга ошириши, кимматли когозлар олди-сотдиси билан боглик операсияларни бажариши мумкин.

Нихоят, банклар валюта айирбошлаши (олди-сотдиси) кредит савдоси, корхона ва ахоли томонидан куйилган буш маблагларга туловлар бериш ва уларни карз олувчиларига «сотиш» билан боглик операсияларни амалга оширади. Айтиш жоизки, банк аслида банк заминини яратган кредитнинг ривожланиш натижасида пайдо булган. Шу ерда банк фаолиятининг савдо ташкилоти сифатидаги тарифдан фаркини кайд етиш керак. Савдода товар уз мулк егасини узгартирса, кредитлашда еса мулк егаси узгармайди.

Тижорат банклари бир-биридан куйидагилар билан фарк килади (7-жадвал).

Юксак ривожланган мамлакатларда тижорат банкларнинг аксарият кисми мулк шакли буйича аксионер ва хусусий банклар хисобланади. Ва хозирги пайтда хам омонатчилар, кичик ва урта бизнес корхоналарга хизмат курсатиш асосан унчалик катта булмаган хусусий банклар хиссасига тугри келади. Хусусий банклар:

  • иктисодиётга хусусий сармояларни жалб етиш оркали самарадорлиги юкори илгор инвестисия-лойихаларига йуналтирилган маблагларнинг купайишига;
  • кичик ва урта тадбиркорларга банк хизмати курсатиш савиясининг ошишига;
  • янги турдаги банк инструментларининг ривожланишига ижобий тасир етади.

7-жадвал.

Тижорат банкларининг турлари ва уларнинг бир биридан фарк килувчи жихатлари

Хс Туркумлаш белгилари Фарк килувчи жихатлар
1 2 3
1. Мулкчилик шаклига караб •   Давлат банклари

•   Аксионер банклар

•   Кооператив банклар

•   Хусусий банклар

•   Минтакавий банклар

•   Кушмабанклар

•   Хорижий банклар

2. Бажариладиган операсияларига караб •   Универсал банклар

•   Махсус банклар (инвестисия банклари, експорт-импорт операсияларини олиб борувчи банклар, Замин банки ва х.к.)

3. Фаолият курсатиш худуди ёки жойлашган жойига караб •   Халкаробанк

•   Республика микёсидаги банк

•   Минтакавий банк

•   Вилоят банклари

4. Тармок йуналишига караб •  Саноат банки

•  Курилиш банки

•  Кишлок хужалик банки

•  Савдо банки ва х.к.

Айникса, Узбекистон Республикаси Президентининг 1997 йил апрелдаги «Хусусий тижорат банкларини ташкил етишни рагбатлантириш чора-тадбирлари тугрисида»ги фармони мазкур жабхада мухим ахамиятга молик булди. Факат 1998-1999 йиллар ичида Тошкентда «Алп-Жамол-банк», «Туркистонбанк», «ХИФбанк», Андижонда «Хамкорбанк», Карши шахрида «Уктамбанк», Коракалпогистонда «Адилетбанк», Самаркандда «Парвинабанк» каби банклар ташкил етилди.

Мустакиллик йилларида хорижий сармоялар иштирокидаги банкларни ташкил етишга давлат томонидан алохида етибор берилди. Хозирги пайтда Республикамиз худудида «Узприватбанк», «КДФ банк», ва Узбек-Туркия «УТ-банк»и хамда Урта Осиё хамкорлик ва тараккиёт банкининг Тошкентдаги шуба банки, Ероннинг «Содерот» банки самарали фаолият курсатиб келмокда.

Хозирги кунда Республикамизда 2 та давлат банки, 3 та аксиядорлик тижорат банки, 10 та тижорат банки, 15 та хусусий банк, 3 та хорижий сармоя иштирокидаги банклар, 2 та шуба ва катор минибанклар фаолият курсатмокдалар.

  • .Тижорат банклари уз уставига ега булиб, шу устав асосида фаолият курсатади. Банк уставида:
  • банкнинг (тула ва кискартирилган) номи ва каерда жойлашганлиги (почта манзили);
  • устав капиталининг микдори, муассислар руйхати ва устав капиталидаги улушларнинг таксимоти;
  • банкнинг бошкарув органлари, уларни ташкил етиш тартиби, уларнинг ваколатлари хамда вазифалари хакидаги малумотлар;
  • банк аудити тартиби, шу жумладан, бухгалтерия хисоби халкаро стандартларга мувофик белгиланган хисоботлар ва аудиторлик дастурларининг максадлари курсатилган булиши лозим.

Банк уставида «Банклар ва банк фаолияти тугрисида»ги конуннинг 8-моддасида белгиланган юкоридаги талаблардан ташкари, конун хужжатларида назарда тутилган куйидагиларни, яни:

  • банкка юридик шахс макомини бериш тугрисидаги низом;
  • банкка карашли муассасалар руйхати, уларнинг макоми;
  • банк ва унинг филиалларини ташкил етиш хамда уларнинг фаолиятини тухтатиш тартиби;
  • фаолият тугрисидаги малумотларни матбуотда елон килиш мажбурияти (тартиби);
  • Узбекистон Республикаси Марказий банки билан узаро муносабатларини хам узида акс еттирган булиши лозим.

Шерикчилик асосида тузилган банкнинг устави юкорида келтирилган талаблардан ташкари, аксиядорлик жамиятлар ва масулияти чекланган жамиятлар фаолиятининг узига хос хусусиятларини узида мужассамлаштириши керак. Тижорат банклар уставига узгартиришлар Узбекистон Республикаси конунларидаги узгаришлар муносабати билан киритилади ва улар белгиланган тартибда руйхатдан утказилади.

  1. Тижорат банкларининг енг мухим вазифалари ананавий тарзда куйидагилар хисобланади:
  2. вактинчалик буш пул маблаглари, жамгармалар в йигмаларни мужассамлаштириш;
  3. хисоб-китоб тулов механизмининг фаолият курсатишини таминлаш, халк хужалигида хисоб-китобни амалга ошириш ва ташкил етиш, тулов муомаласини йулга куйиш;
  4. алохида хужалик бирликлари, юридик ва жисмоний шахсларни кредитлаш, ички ва ташки хужалик айланмасига кредит хизмати курсатиш;
  5. векселларни хисобга олиш ва улар билан операсиялар утказиш;
  6. молиявий ва моддий бойликларни саклаш;
  7. мижозларнинг мулкини ишончли тарзда бошкариш (траст операсиялари).

Замонавий банк вазифаларини чизмада куйидагича тасвирлаш мумкин (21-чизма).

ti-23

21-чизма. Замонавий банкларнинг вазифалари.

Тижорат банкларининг стратегик максади уларнинг стратегик вазифаларини белгилаб беради. Улар куйидагилардан иборат:

  1. кадрлар сиёсатини кучайтириш;
  2. банк бизнесини олиб боришнинг халкаро андозалари ва принсипларини жорий етиш;
  3. халкаро молия институтлари ва банклари билан узаро муну сабатларни ривожлантириш;
  4. банкнинг ички фонд бозоридаги мавкеини мустахкамлаш, давлат кимматбахо когозларига куйилмаларни купайтириш;
  5. туман филиаллари ва вилоят бошкармалари даражасида ва улар клирингини бош банк даражасига ягона корпоратив тармогини куриш. Гулов тизимини вилоят бошкармалари даражасида ва улар клирингини бош банк даражасида ягона корреспондентлик тизимига утказиш;
  6. електрон пластик карточкалар тизимни жорий етиш, банкомат ва електрон терминаллар тармогини кенгайтириш, кредит хисоб-китоб карточкаларига хизмат курсатиш тизимини ривожлантириш;
  7. уз депозит базасини купайтириш;
  8. лизинг хизмати, шунингдек, иктисодиётнинг аник секторини тугридан-тугри кредитлашни кенгайтириш;
  9. банк маркетингини мижозлар базаси маркетинги билан мувофик холда жорий етиш ва кенг куллаш;
  10. кичик, урта бизнес ва хусусий тадбиркорликни куллаб-кувватлашга йуналтирилган ички коида ва тамойилларни такомиллаштириш;
  11. банк инфратузилмасини ривожлантириш;
  12. банкка халкаро рейтинг агентликларининг рейтингини бериш буйича тадбирлар мажмуини амалга ошириш.
  13. . Банклар фаолиятида тижорат малум коидаларга асосланади. Улар орасида енг мухими хужалик юритишдан фойда олиш коидаси, иложи борича, катта фойда куриш. Бирок тижорат банкида куп фойда олиш имкониятлари чекланган.

Биринчидан, катта маржа кетидан кувиш мижозлардан махрум булиб колишга олиб келиши мумкин, чунки улар хаддан ташкари катта куйилган ставкали кредитдан воз кечишлари аник, иккинчидан, банклараро ракобат шароитида бошка тижорат банклари орасидан бир кадар самаралирок ишлар учун анча арзон кредитлар таклиф етилиши мумкин. Даромадлилик (фойда куриш) коида сифатида шуни англатадики, бусиз банк мавжуд була олмайди. Банк тижоратнинг бу коидаси асосан «Арзонрок сотиб олиш, кимматрокка сотиш» формуласи оркали амалга ошади. Бирок бу коидага маданий ёндашмок лозим. У конунчиликка таяниши, унга асло зид келмаслиги, бинобарин, бунда шундай шарт-шароит яратилиш керакки, хар бир банк узининг тижорат ишларини амалга ошираётганда банк хизмати бозори хакида баб-баравар ахборот олиш имкониятига ега булсин.

Тижорат нуктаи назардан караганда, бекор ётган ресурслар булмаслиги керак. Бошкача айтганда, банкнинг хамма пуллари, барча ресурслари имкон кадар ишлаши лозим. Бирок хакикий ахвол шундан иборат буладики, маблагларнинг бир кисми захирага куйилади, у муомалада камрок катнашади ёки умуман иштирок етмайди, яна бир кисми еса иктисодиётни кредитлаш учун мулжалланади. Узузидан равшанки, банк бизнеси нуктаи назаридан караганда бу гайритабиий, шунинг учун хам, бирламчи ва иккиламчи захираларга нисбатан кредитлар салмоги канчалик катта булса, фойда хам шунчалик куп келишини билиб куйган макул.

Шунингдек, банк фаолиятининг мухим коидаларидан яна бири шуки, банк иктисодий корхона сифатида уз маблаги, уз фойдаси устидан таваккал иш тутиши мумкин, аммо зинхор мижоз маблаги юзасидан емас. Муваффакиятсиз банк тижоратидан банкнинг узи жабр тортиши мумкин, аммо мижоз хеч качон жабрланмаслиги керак, чунки кредит муассасаси унинг учун яратилган.

Банк тижорати «хамма нарса мижоз учун, хамма нарса унинг фойдали фаолиятини таминлаш учун» коидаси асосида харакат килиши лозим. Банкнинг амалий фаолиятида енг мухими мижознинг фойда куриши, ундан кейингина банкнинг фойдаси, чунки пировард натижада мижоз фойда олиб фаолият курсатгандагина банк хам фойда олган булади, сабаби-кредитлар буйича фоизлар факат мижоз олган фойда хисобидан туланади. Банк мижознинг фойда олиши учун шарт-шароит яратар екан, демак, узининг манфаатини хам амалга оширган булади.

Афсуски, бозор иктисодиётига утиш шароитида бази банклар хужаликнинг фойдали юритиш коидасини бутунлай уз иктисодий манфаатларини кондириш коидаси деб тушундилар. Банкнинг фойда куриши кредит муассасасининг фаолиятида биринчи уринга куйилди. Мижоздан «юлиб олиш» базан аклбовар килмайдиган катта микдорни ташкил етди.

Тижорат банклари, Узбекистон Республикаси Марказий банки томонидан бериладиган банк операсияларини бажариш хукукини берувчи лисензиялар асосида фаолият юритадилар. Лисензияда банк бажарадиган операсиялар руйхати курсатилади. Лисензиясиз амалга ошириладиган банк фаолияти гайриконуний деб хисобланади ва бундай фаолият натижасида олинган даромад, давлат бюджетига олиб куйилиши лозим.

Лисензия олиш учун тасисчилар куйидаги хужжатларни Марказий банкка такдим етадилар:

  1. лисензия бериш тугрисида расмий илтимоснома;
  2. тасис етиш хужжатлари, яни:
  3. тасис етиш шартномаси;
  4. банк устави;
  5. банк уставини кабул килиш ва рахбариятини тайинлаш тугрисидаги ёзма баён;
  6. иктисодий асослов;
  7. тасисчиларнинг молиявий холати тугрисидаги аудиторлик ташкилоти томонидан берилган хулоса;
  8. банкнинг тасисчилар таклиф етган рахбарларининг (раис ва бош бухгалтер) профессионал ишга яроклилиги;
  9. конунда кузда тутилган бошка хужжатлар.

Хорижий капитал иштирок етувчи банк, хорижий банк унинг филиалининг лисензия олиш холларида яна кушимча равишда белгиланган бир нечта расмий хужжатлар такдим етилади.

Узбекистон Республикаси Марказий банки барча тижсрат банклари учун тенг ракобат шароитларини таминлаш максадида хорижий банк тасисчилари ва хорижий капиталли банкларга уларнинг устав капиталини минимал ва максимал микдорларига нисбатан кушимча талаблар куйиш ваколатига ега.

Банкни руйхатга олиш ва унга лисензия бериш учун муассислар дастлабки рухсатнома олинган кундан бошлаб узоги билан олти ой муддатда конун хужжатларида белгиланган талабларни бажаришлари керак. Банкни руйхатга олиш ва унга лисензия бериш хдкидаги карор Марказий банк талаблари бажарилган кундан купи билан бир ойлик мудсатда чикарилади.

«Банклар ва банк фаолияти тугрисидалги Конуннинг 13-моддасига биноан Марказий банк куйидагиларга асосланиб банкни руйхатга олишни ва унга лисензия беришни рад етиши мумкин:

  • банкни руйхатга олиш учун зарур булган хужжатлар топширилмаганлиги;
  • тасис хужжатларнинг конун хужжатларига номувофиклиги;
  • бир ёки бир неча муассиснинг молиявий ахволининг коникдрсизлиги;
  • банкни руйхатга олиш пайтигача енг кам устав капиталининг тупланмаганлиги;
  • банк рахбари ва бош бухгалтер лавозимларига номзодларнинг бу касбга номувофиклиги.

Узбекистон Республикаси Марказий банки банк операсияларини амалга ошириш лисензиясини бериш билан бир вактда тижорат банкини кайд килиб унинг тартиб ракамини хабар килади. Шу пайтдан бошлаб тижорат банки юридик шахс макомини олади.

Тижорат банкларига берилган лисензия шартларининг бажарилиши Марказий банк томонидан назорат килиб борилади. Шу максадда банк томонидан хорижий валютада амалга оширилган операсиялар тафтиш килинади, тематик жихатдан текширилади.

Марказий банк куйидаги холларда банк операсияларини амалга ошириш учун берилган лисензиясини кайтариб олиши мумкин:

  1. банк туловга кобилиятсиз булиб колганда;
  2. лисензия беришга асос булган малумотларнинг нотугрилиги аникланганда;
  3. банк уз омонатчилари ва бошка кредиторлар олдидаги мажбуриятларини бажаришга кодир булмаганида;
  4. хисобот малумотлари мунтазам равишда бузиб курсатилгвнда;
  5. конун хужжатларига ва лисензия шартларига зид келадиган банк операсиялари амалга оширилганда;
  6. монополияга карши коидалар бузилганда;
  7. Узбекистон Республикасида уз шуба банкини ташкил етган чет ел банкидан лисензия кайтариб олинганда.
  8. Узбекистон Республикасида банк тизимининг баркарор амал килиш шароитларини таминлаш максадида, Марказий банк узининг 1997 йил 22 августдаги «Тижорат банклари фаолиятини тартибга солиш коидалари» (МБ 10-сонли йурикнома)га мувофик куйидаги иктисодий меёрларни жорий етган:
  9. янги тузилган ва амал килаётган банклар учун устав (аксионерлик) капиталининг енг кам микдори;
  10. банк капиталининг етарлилик (адекватлилик) коеффисиенти (камида 0,08);
  11. банк капитали ва унинг мажбуриятлари нисбати коеффисиенти (камида 0,05);
  12. банк ликвидлиги курсаткичлари;
  13. лахзалик камида 0,25
  14. жорий камида 0,30
  15. киска муддатли енг юкори.
  16. битта карз олувчига таваккал (риск)нинг енг юкори даражаси (0,25);
  17. барча йирик кредитлар учун таваккал (риск)нинг енг юкори даражаси (уч мартадан куп булмаган);
  18. битта омонат (кредитор)га таваккал (риск)нинг енг юкори даражаси (аксионер капиталининг 15 фоизидан куп булма1ан микдорда);
  19. кимматли когозлар билан операсияларда банкнинг уз маблагларидан фойдаланиш (енг юкори 0,15).

Шуни такидлаш керакки, Тижорат банклар Марказий банк томонидан белгиланадиган иктисодий нормативларга риоя етишлари шарт. Банклар уз капитали ва ликвид ресурсларини етарли даражада саклаб туришлари, активларни таснифлаш асосида шубхали ва харакатсиз активларга карши захираларни ташкил етишлари шарт, шунингдек, зарар куриш хавфини камайтириш максадида уз активлари диверсификасияланишларини таминлашлари лозим.

Банклар:

  • амалга оширилган инвестисияларнинг турлари ёки шаклларига;
  • кучмас мулк ва бошка мол-мулк сотиб олиш хамда унга егалик килишга;
  • бошка юридик шахсларнинг устав фондларида катнашишга доир шартларга риоя етишлари лозим.

Банклар:

  • капитални таксимлаш натижасида уз капитали талаб килинадиган енг кам микдордан хам камайиб кетадиган булса, капитални таксимлашга;
  • аксиялар шаклидаги уз кимматли когозлари билан кафолатланган кредит беришга;
  • олдиндан Марказий банкнинг розилигини олмай туриб, уз аксияларини сотиб олишга хакли емаслар.

Иктисодий меёрларнинг кутилаётган узгаришлари тугрисида Марказий банк бир ойдан кечикмасдан елон килади.

Узбекистон Республикаси Марказий банки тижорат банклари фаолияти устидан назорат органи сифатида, улар томонидан банк конунчилиги ва меёрий хужжатлар бузилган такдирда, хусусан, «Марказий банк тугрисида»ги, шунингдек, «Банклар ва банк фаолияти тугрисида»ги конунларга мувофик жарима санксиялари ва бошка жазо чораларини куллаши мумкин. «Марказий банк томонидан тижорат банкларига банк фаолиятини тартибга солувчи, банк конунчилиги ва меёрий хужжатларни бузганлиги учун кулланиладиган чоралар ва санксиялар тугрисидаги Низом»га мувофик (1997 йил 25 январдаги 74-сонли йурикнома), Марказий банк мажбурий захира талаблари ва белгиланган иктисодий меёрлар бузилганлиги учун мажбурий захира жамгармаларини шакллантиришдаги куйилмаган маблаглар суммасининг кайта молиялаштириш ставкасидан икки баравар ошмайдиган микдорда жарима солиши мумкин. Бир неча марта коида бузилишлари руй берганда еса:

  1. бундай банкларга Марказий банк томонидан кайта молиялаш кредитларини беришни тухтатиш;
  2. кредит ресурслари ауксионида бу банкларнинг иштирок етишини ман етиш;
  3. белгиланган иктисодий меёрлар банклар ва уларнинг филиаллари томонидан бузилганда хар бузилган норматив учун устав капиталининг минимал микдорини 0,1 % гача жарима солиш (аммо бузилган нормативларнинг барчаси буйича жарима устав капиталининг минимал микдорининг 1 фоиздан ошмаслиги лозим);
  4. ссудалар буйича захира жамгармаларини шакллантириш буйича нормативларга банклар томонидан уч мартадан ортик холларда ёки норматив 12 ой давомида бажарилмаган такдирда Марказий банк банк фаолиятини юритиш буйича лисензияни олиб куйиши мумкин;
  5. банк муддати утган карздорлик кредит куйилмаларининг умумий суммасини 5 фоизидан ошган такдирда, унинг келгусида карзи усиб борса, Марказий банк банк фаолиятини юритиш буйича лисензияни тортиб олиш хукукига ега;
  6. тижорат банклари кайта молиялаш кредитларини уз муддатларида кайтармаса, унда бу карзлар буйича фоизлар амалдаги кайта молиялаш ставкалари, икки баробари микдорида ундирилади;
  7. Марказий банкнинг марказлашган кредитлари уз вактида кайтарилмаганда, улар муддатидан олдин ёки кисман кайтарилганда, хужалик юритувчи субектлардан хар бир муддати утган кун учун амалдаги кайта молиялаш ставкаларини икки баробари микдорида ундирилади.

Шунингдек, куйидаги коида бузилишлар буйича жарима санксиялари кулланилади:

  1. тулов интизомини бузганлиги учун санксиялар;
  2. валюта операсияларини юритиш тартибини бузганлиги учун санксиялар;
  3. касса операсияларини юритиш тартибини бузганлик учун санксиялар;
  4. кимматли когозлар билан операсиялар юритиш тартибини тартибга солувчи конунчилик ва меёрий хужжатларни бузганлиги учун кулланадиган чоралар;
  5. банкда хисоб ракамини очиш, шунингдек, статистик хисобот тартибини бузганлиги учун санксиялар ва бошка санксиялар.

Узбекистон Республикаси Марказий банк бошкаруви раиси томонидан 1998 йил 9-ноябрда тасдикланган 240-сонли «Банкларни тугатиш тугрисидаги Низом»га мувофик банкларни тугатиш учун куйидагилар асос булади:

  • банк операсияларини амалга ошириш учун берилган лисензияни Марказий банк томонидан кайтариб олиниши;
  • банкни ихтиёрий тугатиш тугрисидаги аксионерлар ёки тасисчилар умумий йигилишининг карори;
  • ягона тасисчиси давлат булган банклар учун хукумат карори;
  • суд карори буйича банк банкрот деб елон килинганида.

Банкни ихтиёрий равишда тугатиш кредиторлар ва омонатчилар олдида мажбуриятлар бажарилишини таминлаш имкониятига ега булган банк аксиядорлари умумий йигилиши (иштирокчилари) томонидан карор кабул килинган холда амалга оширилиши мумкин.

Банк аксивдорлар ёки муассислар (иштирокчилар) умумий йигилиши карорига асосан банкни ихтиёрий равишда тугатишга рухсат бериш тугрисидаги илтимоснома билан Марказий банкка мурожаат килади. Илтимоснома билан бирга куйидаги хужжатлар хам такдим етилади:

  • аксиядорлар умумий йигилиши томонидан банкни тугатиш тугрисидаги тугатиш сабаблари курсатилиб, кабул килинган карор;
  • банкни ихтиёрий равишда тугатиш тугрисидаги илтимоснома билан Марказий банкка мурожаат килинган вактдаги баланс хисоботи;
  • тугатиш комиссияси азолари руйхати;
  • аксиядорлар умумий йигилиши тасдиклаган тугатиш карори.

Банкни мажбурий тарзда тугатиш Марказий банкнинг банк фаолиятини амалга ошириш хукукини берувчи лисензиясини кайтариб олиш тугрисидаги карорига асосан амалга оширилади. Банкни тугатиш жараёни куйидаги боскичларни уз ичига олади:

  1. моддий назорат ва инвентарлаш;
  2. активларни текшириш;
  3. активларни бахолаш ва сотиш;
  4. сотувдан тушган тушумларни жойлаштириш;
  5. тугатиш жараёнини якунлаш.

Ликвидатор (тугатувчи) ёки тугатиш комиссияси Марказий банкка куйидаги хужжатларни такдим етади:

  • тугатиш комиссиясининг хисоботи;
  • банк аксиядорлари (иштирокчилари) умумий йигилишининг банкни тугатиш (ихтиёрий равишда туютилганда) тугрисидаги баённома;
  • Марказий банк Бошкарувининг лисензияни кайтариб олиш тугрисидаги карори;
  • банкни тугатиш тугрисида газеталарда елон килинган ахборот нусхаси;
  • тугатиш комиссиясини тузиш тугрисида карор;
  • банкнинг охирги иш кунидаги баланси;
  • тугатиш баланси;
  • балансдан ташкари хисобвараклар буйича тугатиш баланси;
  • солик йнспексиясининг тугатиш далолатномаси;
  • йук килиш учун банк хужжатлари ва йигма жилдлари ажратилганлиги тугрисида далолатнома;
  • хужжатларни архивда саклаш учун кабул килиш-топшириш далолатномаси;
  • мухрларни йук килиш учун хукукни мухофаза килиш органларига топширилганлиги тугрисида тасдикнома.

Марказий банк таксим етилган хужжатларни куриб чикиб, банкни, банкларни руйхатга олиш Давлат китобидан чикариб ташлаш тугрисидаги карорни кабул килади.

Яна маълумот

risk

Рискларни аниклаш тартиби

Банк амалиётида мухим муаммолардан бири бу банк рискларини бахолашдир. Уни тугри бахолаш, унинг руй беришини …