25/04/2024
Главная / Иктисодиёт / Кредит ва карз шартномалари

Кредит ва карз шартномалари

Узбекистон Фукаролар кодексининг 744-моддасида кредит шартномасининг мохияти куйидагича баён етилган:

«Кредит шартномаси буйича бир тараф банк ёки бошка кредит ташкилоти (кредит берувчи, кредитор) иккинчи тарафга (кредит олувчи) шартномада назарда тутилган микдорда ва шартлар асосида пул маблаглари (кредит) бериш, карз олувчи еса олинган пул суммасини кайтариш ва унинг учун фоизлар тулаш мажбуриятини олади».

importnyi-kontrakt-e1489068982935Юридик хужжат сифатида кредит шартномаси хар иккала томон уртасидаги муносабатни мувофиклаштиради. Унда куйидагилар уз аксини топади:

  • томонлар номи;
  • шартноманинг амал килиш муддати;
  • кредит келишувининг предмети ва шартлари;
  • томонларнинг хукуклари ва мажбуриятлари;
  • мажбуриятларни бажаришнинг хукукий кафолатлари.

Бундай хукукий кафолатларга куйидагиларни кайд килиш мумкин:

  • карз олувчининг юридик макоми (шакли);
  • кредитни кайтаришни таминловчи усуллар (гаров, кафолат, хомийлик, васийлик ва хоказо);
  • у ёки бу томоннинг уз мажбуриятларини бажаришдаги бузгунчилиги учун белгиланадиган санксия;
  • кредит шартномасини бузилиш холлари.

Карз олувчининг юридик макоми: биринчидан, карз олувчининг туловга кобилиятлилигини, иккинчидан, фаолият натижаларига жавоб берувчи масул кишилар доирасини аниклаш учун мухимдир: бу жихат банк мижозини банкрот деб елон килинган холатда янада долзарб тус олади.

Карз олувчининг мажбурияти: мижознинг кредитдан максадли фойдаланиш масулиятига, карзни тула ва уз вактида тулаш мажбуриятига (тартиби), банк назоратини амалга ошириш учун тегишли хужжатларни такдим етиш шартларига риоя килиш учун зарурдир.

Кредит шартномаси ёзма шаклда тузилади ва томонлар томонидан имзоланади. Унга корхона рахбари ёки шартнома тузишга ваколати бор шахс имзо чекади. Ваколат муддати уч йилдан ошмаган булиши керак. Башарти ваколат берилганлиги тугрисидаги ишончнома когозида бу муддат курсатилмаган булса, у холда бу ваколат ишончнома берилган кундан бир йилгача булган вакт ичида кучга ега булади. Шартноманинг хукукий томондан пухта булиши учун уни тузишда банк юристларини кенгрок жалб килиш лозим.

Кредит шартномаси намунаси скачат 

Ккачатм килиш >&гт;>

Юридик макомига биноан кредит шартномаси хар иккала томон келишуви ва унинг бажарилишини ифодаловчи хужжатдир. Бунда бир томондан банк кредит беришни уз зиммасига олса, иккинчи томондан мижоз уни уз вактида кайтариш мажбуриятини олади. Кредит шартномасининг узига хос хусусияти шундаки, бу ерда банк кредит операсияларини бажаришда мижознинг ишончлилигига, унга булган ишончга таянади. Кредит бериш еса карз олувчининг кредитга лаёкатлилигини ва уни уз вактида кайтара олишини урганишга асосланади. Шу сабабли кредит шартномаси буйича учинчи шахсга биринчи шахс номидан кредит олиш хукуки берилмайди. Бу тартиб конунчиликда уз аксини топмаганлиги сабабли уни шартномадан албатта шартларнинг бири каторида мухрлаб куйиш керак.

Шу билан бир каторда шартномага биноан биринчи шахс зиммасидаги карзни учинчи киши зиммасига утказилиши мумкин (агар у биринчи мижоз зиммасидаги барча карз мажбуриятларини тулашни уз зиммасига олса).

Кредит шартномасининг яна бир хусусияти шундаки, гарчи шартномада юридик жихатдан томонларнинг расмий тенг хукуклиги кайд килинган булса-да, аммо бу ерда банк мавкеининг устунлиги сакланиб колади. Бу хол банкнинг уз манфаати нуктаи назардан мижозга уз тазйикини намоён килишда, унга иктисодий самарасиз операсияларни мажбурлаб утказишида намоён булади. Масалан, кредит шартномасида кредит бериш санаси булиб пул маблагларини мижоз хисобварагига кайд килинган кун санаси емас, балки мижоз хисобварагига ссуда проводка килинган сана ёки банкнинг корреспондент хисобварагидан маблагларни хисобдан чикарган сана хисобланади.

Одатда кредит шартномасининг куйидаги булимлари мавжуд:

  • мижознинг карз мажбурияти;
  • кредит бериш тугрисидаги битим;
  • таминланганлик;
  • чекловчи шартлар;
  • мижоз томонидан бериладиган кафолатлар;
  • кредит шартномасини бажармаслик холлари.

Банк мижозга кредит беришга рози булса, улар уртасида шартнома тузилади ва имзоланади. Биринчи булиб, олинаётган кредит хажмига карз мажбурияти имзоланади. Карз мажбуриятида кредитга урнатилган фоиз микдори ва кредитни коплаш муддати курсатилади. Карз мажбурияти билан бирга йирик фирма ва компаниялар кучмас мулкни гаровга куйиш шарти билан кредит шартномасини имзолайдилар ва банк бу шартномага асосан келишилган кредит хажми микдорида урнатилган муддат ичида мижозга кредит бериш мажбуриятини олади.

Бериладиган кредитлар таминланган ёки таминланмаган (ишончга асосан) булади.

  • Таминланган кредитлар мижоз мулкини гаровга олиш оркали берилади. Гаров тарикасида кучмас мулк, автомобил, кимматли когозлар ва бошка ликвид бойликлар берилиши мумкин.
  • Ишончга таяниб бериладиган кредитларга гаров олинмайди. Бунда асосан мижознинг обру-етибори, даромадлари даражасининг юкорилиги асосий омил хисобланади.

Купгина кредит шартномаларида банклар мижозларига чекланишлар белгилайдилар. Бу чекланишлар икки хил булади:

Тасдикланган чекланишлар мижозлардан, келишилганига кура, вакти-вакти билан молиявий хисоботларни банкка такдим килиш, хар кандай таминотни сугурталаш, ликвидлилик ва капиталнинг етарлилик даражаларини саклаб туришни талаб килади.

Такикланган чекланишларга асосан мижозлар банкнинг рухсатисиз бошка молиявий фаолиятларни амалга оширмасликлари, карз хажмини орттирмасликлари, активларини сотмасликлари, узларининг аксиядорларига юкори даражада дивидендлар туламасликлари лозим ва бошкалар.

Мижоз кредит аризасидаги малумотларнинг барчасини кафолатлаши лозим. Кредит шартномасига асосан мижозга кафиллик

бера оладиган ташкилот, фирма ёки жисмоний шахснинг номи, мижоз танг ахволда колганда унинг карзини тулашга кафолат бериши тугрисида тулик малумот булиши керак.                                     .

Кредит шартномасида «Кредит шартномасини бажармаслик холлари» булими булиб, мижоз шартномани бузган холларда банк кредитни кайтариб олиш учун кандай хукук ва ваколатларга ега еканлиги ёритиб берилади. Бу булимда шартнома бажарилмаган холларида кредитни кайтариб олиш максадида ижро органларига мурожаат килинган вактдаги суд ва адвокатларга тулайдиган барча с^рф-харажатлар ва чикимларни ким тулаши курсатилади.

Карз шартномаси деб шундай шартномага айтиладики, бунга асосан бир тараф (карз берувчи) иккинчи тарафга (карз олувчига) пул ёки унга хос аломатлари билан белгиланган бошка ашёларни мулк килиб беради. Карз олувчи еса карз берувчига бир йула ёки булиб-булиб, ушанча суммадаги пулни ёки карзга олинган ашёларнинг хили, сифати ва микдорига баробар ашёларни (карз суммасини) кайтариб бериш мажбуриятини олади (ФК, 732-модда).

Карз шартномаси пул ёки ашёлар топширилган пайтдан бошлаб тузилган хисобланади. Агар карз суммаси енг кам иш хакининг ун баробаридан ортик булса, у холда фукаролар уртасидаги карз шартномаси оддий ёзма шаклда тузилади. Шартномадаги тарафлардан бири юридик шахс булганида еса суммасидан катий назар ёзма шаклда тузилиши шарт.

Карз шартномасининг оддий ёзма шаклига риоя килмаслик унинг хакикий емаслигига олиб келмайди, бирок низо чиккан такдирда тарафларни битимнинг тузилганлигини, мазмунини ёки бажарилганлигини гувохларнинг курсатмалари билан тасдиклаш хукукидан махрум килади.

Агар карз олувчининг тилхати ёки унга карз берувчи томонидан муайян сумма ёки муайян микдордаги ашёлар топширилганлигини тасдиклайдиган бошка хужжат мавжуд булса, карз шартномаси ёзма шаклда тузилган хисобланади.

  • . Карз шартномасининг хукукий белгилари куйидагилардан иборат:
  • Бу шартнома реал шартнома саналади, чунки тарафлар уртасида хукук ва бурчлар шартнома предмети булган пул ёки ашёнинг топширилиши пайтидан етиборан вужудга келади ва шартнома хам шу пайтдан етиборан тузилган хисобланади.
  • Карз бир томонлама шартномалар гурухига киради, чунки бу шартнома юзасидан бир тараф карз берувчи хукуклар олса, иккинчи тарафда карздорда бурчлар булади, жумладан, карз берувчи карзнинг кайтарилишини талаб килиш хукукига ега булса, карздор олинган карзини кайтаришга мажбур булади (ФК, 735-модда).
  • Карз шартномаси фукаролар уртасида агар бу карзнинг суммаси енг кам иш хакининг ун бараваридан ортик булса, оддий ёзма шаклда тузилиши, шартномадаги тарафлардан бири юридик шахс булганида еса, карз суммасидан катий назар, ёзма шаклда тузилиши шарт (ФК, 733-модда).
  • Карз мулкка нисбатан булган егалик хукукини ёки мулкни оператив бошкарув хукукини утказишга каратилган. Бинобарин, карздор карзга олинган нарсанинг айнан узини кайтармасдан, балки олган пулни ёки уша карзга олинган нарсанинг хили, сифати ва микдори бараварида бошка нарсани кайтаришга мажбур булади.
  • Карз шартномаси агар конунда ёки карз шартномасида бошкача тартиб назарда тутилган булмаса, карз берувчи (юридик шахс ёки фукаро) карз олувчидан карз суммасига шартномада белгиланган микдорда ва тартибда фоизлар олиш хукукига ега булади.

Карз шартномасини бажариш муддатларига тухталадиган булсак, агар карз суммасини кайтариш муддати шартномада белгиланган булмаса, карз олувчи уни карз берувчи карзни кайтариш хакида талаб куйган кундан бошлаб утгиз кун мобайнида кайтариши керак.

Карз ва кредит шартномалари уртасидаги умумийлик билан бирга жиддий фарклар хам мавжуд.

Биринчидан, кредит шартномаси буйича кредитор сифатида факат махсус субектлар банк ёки бошка кредит ташкилоти катнашади.

Иккинчидан, кредит шартномаси буйича карз олувчи кредиторга фоиз тулаши шарт.

Учинчидан, кредит шартномаси факат ёзма шаклда тузилади.

Туртинчидан, кредит шартномаси реал емас, балки консенсуал шартномалар гурухига мансуб. Шу сабабли шартнома тузилгандан кейин у тарафлар уртасида хукук ва мажбуриятларни вужудга келтиради.

Улар уртасидаги умумийлик шундаки, карз ва кредит шартномаси буйича карз берган шахс карзнинг кайтарилишини талаб килиш хукукига ега булади, карздор еса уз зиммасига олган карзини кайтаришга бурчли булади. Карз ва кредит шартномаси буйича мажбуриятларни бузганлик учун кулланиладиган санксия ихтиёрий бажарилмаган бурчни мажбурий ижро еттиришга каратилган.

Олинган карз ихтиёрий равишда туланмаганлиги учун уни мажбуран ундириш мумкин. Мажбурият юзасидан карздор шахс мажбуриятларини бажармаслиги билан кредиторнинг обектив хукуки,ни бузган хисобланади.

Карз ва кредит шартномаси мажбуриятнинг бажарилиши билан бекор булади. Карз шартномаси карз берувчи шартномадан воз кечиши билан хам бекор булиши мумкин. Шунингдек, тарафларнинг келишуви буйича хам бекор булиши мумкин.

Яна маълумот

risk

Рискларни аниклаш тартиби

Банк амалиётида мухим муаммолардан бири бу банк рискларини бахолашдир. Уни тугри бахолаш, унинг руй беришини …