20/04/2024
Главная / Иктисодиёт / Кредит сиёсатининг мохияти

Кредит сиёсатининг мохияти

Малумки, кредит деганда вактинча уз егалари кулида буш турган пул маблагларини бошкалар томонидан малум муддатга хак тулаш шарти билан карзга олиш ва кайтариб бериш юзасидан келиб чиккан муносабатлар тушунилади. Бу муносабат икки субект уртасида юзага келади: бири пул егаси, яни карз берувчи; иккинчиси пулга мухтож, яни карз олувчи. Айни бир субект бир вактнинг узида хам карз берувчи, хам бошкалардан карз олувчи булиши мумкин. Масалан, банк аслида пул егаси билан карз олувчи уртасида воситачи, айни вактда унинг узи буш пулни карзга олади, сунгра уни бошкаларга карзга беради.

Банкнинг кредит сиёсати бу кредитлаш жараёнида юзага келувчи таваккалчиликни бошкаришда банк рахбарияти томонидан кабул килинадиган чоралар ва услубларни белгиловчи хамда банк рахбарияти ва ходимларини кредитлар портфелини самарали бошкаришга доир курсатмалар билан таминловчи хужжатдир. Бошкача килиб айтганда, кредит сиёсати банк кредит ресурсларини жойлаштириш сохасидаги карорлар кабул килиш имконини берувчи коида ва чекланишлар мажмуи хисобланади.

Банк кредит портфелининг таркиби банкнинг кредит сиёсатини яккол намоён килади. Агар банкнинг кредит портфелида ноаникликлар мавжуд булса, банк рахбари бу кредит портфелини кайта куриб чикиши ёки умуман ман етиши мумкин. Тижорат банкларининг кредит сиёсати алохида хужжат сифатида ишлаб чикилади ва банк кенгаши томонидан тасдикланади.

Хар бир банк уз кредит сиёсатини ишлаб чикади ва амалда жорий етади. Бу сиёсатни ишлаб чикиш ва ижро етиш юзасидан жавобгарлик банк кенгаши ва бошкаруви азолари, банкнинг бошка мансабдор шахсларига юклатилади.

Кредит сиёсатининг характери банк кредит портфелининг таркибига, банк уз фаолиятини амалга ошираётган худуднинг иктисодиётига караб аникланади. Банкнинг кредит сиёсати унинг жорий банк стратегияси ва иктисодий холатига мувофиклигини таминлаш учун банк кенгаши томонидан йилига камида бир марта тегишли йилнинг 1 февралигача булган муддатда кайта куриб чикилади ва тасдикланади.

Шундай килиб, банкнинг кредит сиёсатини ишлаб чикиш банк фаолиятини тартибга солиб турувчи органлар томонидан белгиланган андозалар (стандарт)га амал килиш ва фойда келтирувчи кредитлар беришни таминловчи механизмлардан биридир. Бу сиёсат куйидаги масалаларни камраб олади:

  • кредит портфелини тузишдан максад, кредит турлари ва сифати, уларни кайтариб олиш (тулаш);
  • кредит беришга, унинг енг юкори бахоси ва турини аниклаб, тасдикловчи ваколатли банк ходими хакида ахборот;
  • кредит бошкармаси доирасида карор кабул килиш ва малумотлар бериш мажбурияти;
  • мижозлар томонидан кредит олиш учун берилган аризаларни кабул килиш тажрибаси;
  • хар бир кредит аризасига илова килиниши, шунингдек, кредит ишида сакланиши лозим булган зарур хужжатлар (молиявий хисобот, гаров ва кафиллик шартномалари ва бошк.)
  • кредит буйича хужжатлар тупламининг сакланиши ва текширилиши учун масул шахсларнинг хукуклари;
  • кредит таминотини (гаровни) кабул килиш, бахолаш ва сотишнинг асосий коидалари;
  • кредит сиёсати кредитларга урнатадиган фоиз ставкалари ва хаклари, уларни тулаш шартларининг (баёни);
  • барча кредитларга кулланиладиган сифат андозаларининг тарифи;
  • кредит куйилмаларининг енг юкори микдори;
  • банк кредит куйилмаларининг асосий кисми йуналтирилган худуд ёки тармок тарифи;
  • муаммоли кредитлар билан боглик булган холатларни аниклаш, тахлил килиш ва уларни йукотиш тажрибалари тарифи.

Банк кредит сиёсатининг талкини ушбу банк учун жуда мухимдир. Чунки унда банк ходими бажариши лозим булган вазифалар уз аксини тулик топади. Бу сиёсат ёрдамида кредит мутахассиси кузлаган бир катор максадларига, яни даромадлиликни таминлаш, хатар даражасини назорат килиб пасайтириш чораларини куриш, банк фаолиятини назорат килиб тартибга солиб турувчи органлар талабларини кондиришга еришади.

Кредит сиёсати кредитлашнинг турли курсаткичлари (кредит турлари, иктисодиёт тармоклари, жугрофий худудлар ва бошк.) буйича кредитларнинг тупланиши даражасини аниклаш ва уни мониторинг килиш тугрисидаги талабларни уз ичига олади. Кредит сиёсати мунтазам равишда рахбариятга топшириладиган тегишли кисоботларни тайёрлашга доир талабларни белгилаб беради.

Кредитни тулаш муддати уни тулашнинг бирламчи ва иккиламчи манбаларини синчиклаб бахолаш асосида белгиланади. Бу сиёсат рахбарият нуктаи назаридан хар хил тоифа ва турдаги кредитларни тулашнинг макбул дастурларидан иборат булади. Кредит сиёсати кредитлар беришнинг максимал муддатларини белгилайди. Бундан ташкари. ушбу сиёсат:

  • кредитнинг асосий суммасини кредит тулаш муддатининг сунгида ва кредит тулашнинг бошлангич муддати узайтирилаётганда кайтариладиган кредит турларини бериш тартибини;
  • туловларни уз вактида туланишни таминлаш, маблагларнинг кайтарилиши ва берилган кредитлар буйича карзни ундириб олиш буйича чора-тадбирларни;
  • кредит бериш боскичида хам, кейинги мониторинг боскичида хам жисмоний ва юридик шахсларнинг молиявий хисоботларига нисбатан куйиладиган талабларни уз ичига олади.

Шуни хам кайд етиш лозимки, молиявий хисоботларни аудиторлик текширувларидан утказиш, накд пул окими ва бошка малумотлар буйича хисоботларни такдим етиш юзасидан куйиладиган талаблар банк кредит сиёсатида аник ифодаланиши, банклар талаб киладиган малумотлар еса миллий бухгалтерлик хисоби стандартларига (МБХС) мувофик такдим етилиши керак.

Кредит сиёсатида потенсиал карздорларнинг кредит кобилиятини (ликвидлик, копланиш, мухторлик коеффисиентлари, капиталлаштириш даражаси, гаров таминоти експертизаси ва б.) аниклаш учун уларнинг молиявий ахволини тахлил килиш тадбирлари батафсил ёритилади. Шу нуктаи назардан тижорат банки карздорларнинг кредит кобилияти мезонлари ва уларни бахолаш услубини аник белгилаб олиши зарур.

 Кредит сиёсатида гаров таминотига нисбатан куйидаги талаблар куйилади:

  • енг аввало, муайян турдаги кимматликлар (кучмас мулк, автомобиллар ва б.) гарови асосида бериладиган ссудаларнинг максимал микдори лимитларини уз ичига олиши хамда таминланган ссудаларнинг хар бир тури учун кредит хужжатлари тупламини расмийлаштириш тадбирларини белгилаши;
  • бу сиёсатда гаров кредитлашнинг уни бериш вактидаёк кредитни тулаш манбаси (накд пул ёки давлат киска муддатли облигасиялари (хазина векселлари) билан таминланган кредитлар бундан мустасно) хисобланган ягона асоси булмаслиги белгилаб куйилиши;
  • гаровга олинган мулк турига караб гаров мавзуига нисбатан куйиладиган талаблар ва кредитнинг гаров кийматига нисбатини уз ичига олиши;
  • гаров мавзуи синчиклаб бахоланиши ва унинг бозор киймати уни сотиш лозим булган пайтда юзага келиши мумкин булган зарар урнини коплаши лозимлигининг аник ёритилиши;
  • турли гаров тоифаларини бахолаш услублари батафсил акс еттирилиши лозим.

Булардан ташкари, кредит сиёсати кучмас мулк, ишлаб чикариш жихозлари ва истемол кредитларини молиялаш учун бериладиган кредитларни тулаш хисобига карздор томонидан бунак туловларини киритишга доир муайян талабларни уз ичига олиши зарур.

Кредит сиёсатида кредит мониторингига нисбатан куйидаги талаблар куйилади:

  • кредитларни таснифлаш тизимининг аник ифодаланиши;
  • кредит ходимларининг кредит портфелидаги барча малум булган салбий узгаришлар тугрисида рахбариятга хабар беришлари;
  • кредитларнинг барча тоифалари буйича «туловсизлик» тушунчасининг аник ифодаланиши;
  • фоизларни устирмаслик мезонлари; шунингдек, банк бошкаруви ва кенгашининг тегишли хисоботларига нисбатан талабларни уз ичига олиши лозим.

Булардан ташкари, хисоботларда ахволнинг ёмонлашиши, яширин зарарлар сабаблари ва согломлаштириш режалари батафсил баён етилиши керак. Бу сиёсат карзларни кайтаришга доир изчил, боскичма-боскич чора-тадбирлар курилишини талаб килиш керак. Рахбарият Марказий банк томонидан белгиланган талабларга мувофик кредитларни хисобдан чикариш тадбирларини ишлаб чикиш лозим.

Кредит сиёсатида банк кредит портфелини вакти-вакти билан бахолашга жавобгар булган мансабдор кредитлар руйхатини белгилаш хамда кредит портфели сифатини аниклаш ва тузатишлар юзага келувчи минимал йукотишлар билан киритилиши учун муаммоли кредитларни аниклаш учун зарур булган ички банк кредит тахлили максадларини белгилаб куйиши лозим.

Тахлил максадлари кредит сифатини аниклаш билан бир каторда кредитлаш жараёнини бошкариш сифатини бахолаш, жумладан:

  • тасдикланган кредит сиёсати мувофиклигини таминлаш ва кредит хужжатларини расмийлаштириш тартиби;
  • молиявий тахлил;
  • гаровни расмийлаштириш ва бахолаш;
  • кредитлашга доир ваколатларни таксимлаш;
  • конунчилик меёрларига риоя килиш каби бахолашларни хам уз ичига олади.

Булардан ташкари, кредит сиёсати банк хизматлари ва булинмалари томонидан банк бошкаруви ва кенгашига кредитлашнинг турли жихатлари буйича топшириладиган кредит портфели сифати ва кредит портфелини бошкариш билан боглик булган бошка малумотларни уз ичига олган хисоботлар тури ва даврийлигини белгилайди.

Яна маълумот

risk

Рискларни аниклаш тартиби

Банк амалиётида мухим муаммолардан бири бу банк рискларини бахолашдир. Уни тугри бахолаш, унинг руй беришини …